De socioloog Manuel Castells bracht onlangs een bezoek aan Nijmegen voor de jaarlijkse KNAG-lezing. Hij sprak er over in-en uitsluiting in een globaliserende wereld, de ontwikkeling van de netwerksamenleving en de gevolgen van 11 september voor de anti-globaliseringsbeweging. JACOB 80ERSEMA EN ARIE LENGKEEKIn zijn trilogie over het informatietijdperk beschrijft Manuel Castells de opkomst van internationale netwerken, die de gehele wereld omvatten en de dominante en dominerende organisatiestructuur vormen. In zijn optiek is informatie de fundamentele bouwsteen van deze nieuwe vorm van sociale en economische organisatie. De huidige maatschappij ontwikkelt zich tot een netwerksamenleving in een informatietijdperk. Deze nieuwe termen van Castells vonden gretig aftrek in de sociale wetenschappen en warden te pas en te onpas gebruikt. Er viel hem niet alleen lof ten deel; er is oak veel kritiek gekomen op de vaag omlijnde, abstracte definitie van zijn theorie en terminologie en het ogenschijnlijk onbeperkt aantal fenomenen waarop Castells zijn theorie toepast, om nag maar te zwijgen over de manier waarop andere wetenschappers er mee aan de haal gaan.14 AGORA -JAARGANG 18 -NUMMER 3 -2002 'Pervers' is een soort metafoor, maar 'verbinding' is dat niet. Ik gebruik simpelweg 'perverse verbinding' als begrip om aan te geven dat ik het niet vanzelfsprekend eens ben met drugshandel. Maar het blijft een economische activiteit, net als alle andere, en zelfs een met een hoge toegevoegde waarde." "Het kritieke punt is dat je kijkt naar het concept van 'aan' en 'uit' zetten en dan bepaalt wat je er mee kan doen. Ik ben zo in staat geweest regionale ontwikkeling en ontwikkelingsstrategieen opnieuw te overdenken, door dit idee van aan-en uitsluiting van het netwerk. Uit verder onderzoek blijkt dat je ook gradaties van uitsluiting kunt onderscheiden. Sommige regio's zijn bijvoorbeeld slechts voor kortere tijd uitgesloten en vinden daarna weer aansluiting Zo wordt het empirische plaatje gecompliceerder, maar het fundamentele idee is dat je niet slechts kunt spreken van niveaus van ontwikkeling, maar van netwerken van ontwikkeling. Dat is het element dat ik introduceerde met het concept van 'aan' en 'uit' zetten."Interessant voor ruimtelijke wetenschappers is dat Castells een duidelijk verband legt tussen sociale, economische transformatie en de daarmee gepaard gaande ruimtelijke transitie. De inmiddels overbekende theorie van de 'space of flows', die hij iets langer dan een decennium geleden presenteerde in zijn boek 'The Informational City' uit 1989, is hier het belangrijkste resultaat van. Deze 'space of flows' is volgens hem "de nieuwe materiele organisatie van gelijktijdige sociale activiteiten die via stromen werken". "Voor II september had de anti-globalistenbeweging praktisch gewonnen. Niet in de zin van hun doelen, maar meer in de zin van hun waarden. Ze hadden een situatie gecreeerd waardoor hun punten op de agenda m6esten komen, er was een publiek debat over globalisering gestart. Geen enkele internationale onderneming, ...