Zarys treści. W artykule podjęto się próby wskazania i scharakteryzowania wybranych aspektów związanych z produkcją cegły w państwie krzyżackim w Prusach. Znikoma liczba pruskich cegielni, przebadanych metodą archeologiczną powoduje, że próbę ich charakterystyki oprzeć należy na analogiach głównie z Niemiec, Czech i Słowacji. Na temat zasięgu działalności cegielni, ich topografii, a także zagadnień technologicznych i związanych z produkcją wielu informacji dostarczają także analizy gotyckich cegieł.

Początki krzyżackich zamków na ziemi chełmińskiej.Pierwsze warownie i obiekty murowaneThe origins of the Teutonic Order's castles in Chełmno Land. First strongholds and mortared structuresZarys treści. W artykule zaprezentowano rozwój krzyżackiego budownictwa warownego w ciągu pierwszych dziesięcioleci tworzenia przez braci-rycerzy zrębów państwa w Prusach. Wznoszone najpierw założenia drewniano-ziemne, zapewniające kontrolę nowo zajmowanych ziem oraz osadnictwa, przeanalizowano w kontekście tzw. zamków typu przejściowego. W dalszej kolejności scharakteryzowano pierwsze fazy murowane zamków krzyżackich, powstałe w wyniku rozbudowy starszych założeń drewniano--ziemnych; obiekty te stanowiły centra nowych komturstw. Podjęto także próbę ukazania tych pierwszych skromnych założeń w kontekście innych środkowoeuropejskich siedzib krzyżackich.Słowa kluczowe: zamki, Krzyżacy, ziemia chełmińska, architektura średniowieczna.

The article presents an attempt to reconstruct the original site topographies of 13 th -century Teutonic castles at Unisław and Starogród, which have not been preserved in the surface terrain. The archaeological remains of both castles are located in the west of Chełmno Land, on the edge of a moraine plateau 30 to 50 metres above the floor of the Vistula valley. The reconstruction used a research approach known as Historical GIS (HGIS), which, besides archaeological data, employs digitised historical cartographic sources. The research showed that changes in the original site topography are associated with anthropogenic transformations in the plateau surface, mainly due to agricultural use, and with retreat of the plateau edge resulting from natural and man-made landslide processes. The authors believe that the reconstruction of the castles' original site topographies could be used to verify detailed hypotheses related to the conditions of their construction and operation. An attempt to reconstruct selected elements of the original site topography of the Teutonic castles at Unisław and Starogród (Chełmno Land, NorthernPoland) based on archaeological and cartographic data