No abstract

The principal aim of this paper is to present the capabilities of newly developed GIS tools for measurement analysis of urban spatial layouts, using the square grid method. The study of urban morphology and metrology is a multistage process, which involves the metrological analysis of town plans. The main research step is the determination of measurement modules of town layouts, using the square grid. By using GIS software, the authors developed a new tool, named HGIS Tools, which allow to create any number of modular grids with the selected cell size that corresponds to urban units of distance and surface area. When investigating a large number of towns and cities, this offers a significant improvement of the research procedure. The paper presents a test of the tool’s potential on the example of regular medieval towns from the area of the former Teutonic Order state (currently the territory of Poland), diversified in terms of size, genesis and morphometrics. The obtained results confirmed that HGIS Tools allowed to determine the hypothetical measurement module of the layout of the cities studied. The results were consistent with the analyses of other authors carried out with the traditional grid-square methods. The test of the HGIS Tools showed their significant potential in conducting morphometric analyses of spatial arrangements of urban spatial layout on a larger scale.

Charakterystyczną cechą morfologii miast mazurskich, oprócz zabytkowej architektury i układów przestrzennych, jest znaczna skala zniszczeń z II wojny światowej oraz spuścizna odbudowy socjalistycznej. Po roku 1989 w nowych realiach społeczno-gospodarczych podjęte zostały działania naprawcze. Głównym celem artykułu, oprócz charakterystyki rewitalizacji i rewaloryzacji miast regionu, jest poznanie opinii ich mieszkańców na temat tych procesów. Do analizy wytypowano sześć miast mazurskich, o różnej skali zniszczeń wojennych, form przebudowy oraz rewitalizacji. Podstawowym materiałem analitycznym są wywiady pogłębione z mieszkańcami. Respondenci pozytywnie oceniają stopniową poprawę estetyki i funkcjonalności przestrzeni miejskiej, jednocześnie zwracając uwagę na nieład przestrzenny, skutki okresu socjalizmu oraz współczesne bariery rozwoju.

W artykule dokonano próby określenia przemian przestrzennych małego miasta, jakim jest Nowy Staw na Żuławach Wiślanych. Wydzielono okresy w rozwoju morfologicznym i funkcjonalnym oraz zaprezentowano najważniejsze determinanty, które miały wpływ na jego fizjonomię i morfologię. Nowy Staw ma genezę średniowieczną i od wieków odgrywał istotną rolę gospodarczą w delcie Wisły. Przede wszystkim była to rola handlowa i obsługi lokalnego zaplecza rolniczego. Pełnione funkcje znalazły swoje odzwierciedlenie w infrastrukturze, fizjonomii i rozplanowaniu przestrzennym. O specyfice miasta świadczą m.in.: zachowany lokacyjny układ przestrzenny, gotycka fara i ewangelicki zbór, zabudowa mieszkalna z XIX i XX w., zabytkowe obiekty przemysłowe oraz wiejskie zagrody. Ta mozaika nawarstwień historycznych, widoczna w postaci współczesnego krajobrazu kulturowego, nie została całkowicie zniszczona w wyniku drugiej wojny światowej ani powojennego okresu inwestycji komunalnych. Stanowi cenne dziedzictwo przeszłości, ale również potencjał i wyróżnik kulturowy miasta. Przemiany funkcjonalne, fizjonomii i przestrzeni, obserwowane w Nowym Stawie w ostatnich kilkunastu latach, w znacznym stopniu odzwierciedlają charakterystyczne cechy funkcjonowania małych miast w Polsce okresu transformacji. Wszystko to, w połączeniu z ciekawymi dziejami politycznymi, powoduje, że Nowy Staw stanowi niezwykle interesujący przedmiot badawczy dla geografii osadnictwa i geografii historycznej.