In augustus 2021 verscheen onder de titel Omwille van fatsoen: De staat van menswaardige zorg een doorwrochte studie naar wat de auteur op de achterflap “de risico’s van de ‘institutionele vernedering’ in de Nederlandse verzorgingsstaat” noemt. Willemijn van der Zwaard schrijft in haar proefschrift verwonderd te zijn over “het gemak waarmee politiek en beleid opvattingen over een menswaardig bestaan institutionaliseren” en stelt dat de Nederlandse verzorgingsstaat de menselijke waardigheid, die zij voor iedereen wil garanderen, onder druk zet. Waar zij de eerste these onderbouwt met een brede en kritische analyse van Nederlandse wetgeving op het terrein van de verzorgingsstaat, wordt de tweede geïllustreerd met de uitkomsten van een observationele studie van de werkzaamheden van een buurtteam in Utrecht.

In 2015 werd in Nederland een aantal wetten ingevoerd (of gewijzigd), die samen grote invloed hebben gehad op de verantwoordelijkheid van de gemeenten voor die inwoners die op een of meer levensterreinen ondersteuning nodig hebben. In een brief van de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de heer Plasterk, werden de wetswijzigingen aangeduid als ‘decentralisaties’ en werden de beleidsterreinen waarop de wetten betrekking hebben samen aangeduid als ‘het sociale domein’ (Kamerstukken II, 2013). Op dit sociale domein is een veelheid aan professionals werkzaam, die meestal een mbo- of hbo-opleiding sociaal werk, met alle variaties daarbinnen, hebben genoten. Over de doorwerking van de veranderingen binnen het sociale domein op zowel de burgers die ondersteuning nodig hebben als op de sociaal werkers die die ondersteuning moeten geven, verschenen kort na elkaar twee publicaties, die interessante aspecten laten oplichten. In deze boekenrubriek bespreek ik de consequenties van de transformatie voor de sociaal werker aan de hand van deze twee uitgaven en het recente Beroepsprofiel van de Sociaal Werker (Beroepsvereniging van professionals in sociaal werk, 2022).

Dat het Sociaal en Cultureel Planbureau kritisch maar niet afwijzend staat tegenover de diverse beleidsveranderingen die het laatste decennium in het sociale en zorgdomein in Nederland zijn doorgevoerd is, denk ik, wel algemeen bekend. Deze kritische maar niet afwijzende houding is goed merkbaar in het in 2021 uitgebrachte overzicht Sociaal domein op koers? Verwachtingen en resultaten van vijf jaar decentraal beleid. De SCP-onderzoekers Kromhout, Van Echtelt en Feijten baseren hun beschrijving en conclusies op onderzoek onder enerzijds lokale beleidsverantwoordelijken en anderzijds burgers, voornamelijk gebruikers van voorzieningen. De professionals in wijk en buurt komen niet aan het woord.