Helenistik dönemden 13. yüzyılın başına kadar farklı uygarlıklara ev sahipliği yapmış olan Rakka/Rafiqa zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Özellikle 12 ve 13. yüzyıllarda kentte üretilen seramikler bugün tüm dünyada bilinen ve çeşitli koleksiyonlarda yer alan örnekleriyle dikkat çekmektedir. Ortaçağ İslami dönemde önemini koruyan kentlerdeki arkeolojik kazılarda yoğun biçimde ortaya çıkarılan Rakka seramikleri, Kuzey Suriye’den İsrail, Ürdün ve Lübnan’a kadar uzanan geniş bir coğrafyaya dağılmıştır. Ayrıca Anadolu’da Samsat, Hasankeyf ve Harran’da yapılan kazılar sırasında da ele geçmiştir. Özellikle Harran kazılarında bulunan farklı tekniklerdeki Rakka seramikleri, form, bezeme üslubu ve hamur yapısı bakımından irdelenmesi gereken önemli buluntular içermektedir. Harran Höyük, Ulu Cami ve İçkale kazılarında ele geçen, Harran ve Rakka arasındaki seramik ticaretini kanıtlayan bu özgün eserler genellikle tek renk sırlı, sıraltı ve lüster tekniğinde öne çıkmaktadır. Çalışmamızda sıraltı tekniğindeki Rakka seramikleri açıklanarak Harran Kazıları’ndan ele geçen örnekler üzerinden ayrıntılı bir karşılaştırma ve değerlendirme yapılmıştır.

Anadolu’da seramik buluntular kazılar sonucu açığa çıkan en yoğun arkeolojik malzeme grubunu oluşturmaktadır. Seramiklerin veya daha geniş bir ifadeyle pişmiş toprak eserlerin yüzyıllarca toprak altında sağlam bir şekilde kalması arkeoloji, sanat tarihi ve arkeometri alanında çalışan araştırmacılar için önem arz etmektedir. Bu çalışmada, Harran Örenyeri Kazıları’nın Ortaçağ dönemine ait seramik buluntularından etütlük olarak seçilmiş sırsız ve sırlı toplamda 15 örnek arkeometrik yöntemler kullanılarak incelenmiş ve arkeolojik yönden tanımlanmıştır. Uygulanan analizlerin seramik arkeometrisindeki özellikleri ve sonuçları üzerinde durularak Harran’nın yerel seramik teknolojisi ve ithal seramikleri hakkında değerlendirmeler yapılmıştır. Kodlanıp numaralandırıldıktan sonra fotoğraf olarak belgelenen örneklerin renk değerleri CIE L*a*b* renk sistemi kullanılarak belirlenmiştir. Örneklerin petrografik özellikleri ince kesit optik mikroskop analiziyle, kimyasal özellikleri PED-XRF ve SEM-EDX analizleri ile belirlenmiştir. İnce kesit optik mikroskop analizi ile seramikler; matriks/agrega içeriği, agrega türü/dağılımı/boyutu, gözenekliliği ve matriks kil yapısının özelliklerine göre gruplandırılmıştır. Örneklerin agrega içeriğini sedimanter (kiltaşları ve silttaşları), metamorfik (fillit) ve volkanik (aplit) kayaçların ayrışmasını yansıtan agregaların (mineral ve kayaçlar) oluşturduğu belirlenmiştir. Seramiklerin kil yapısı, gözeneklilik oranı ve karbonatlı kayaç ve mineral içeriği göz önünde bulundurularak 800-950°C arasında değişen pişirime uğradığı anlaşılmıştır. Petrografik ve kimyasal analizlerin ışığında seramik örneklerin en az 3 farklı hammadde içeriğine sahip olduğu ya da atölye üretimini yansıttığı anlaşılmıştır.

Osmanlı, Safevi ve Çin Hanedanlıkları, tarih boyunca doğu ve batı arasında köprü kuran, nitelikli sanat ürünleriyle kültür birikimlerini ortak bir senteze dönüştüren büyük medeniyetlerdendir. Özellikle 15 ve 16. yüzyıllarda Anadolu, Orta Asya ve Uzak Doğu’da hüküm süren bu devletler, politik veya sosyo-ekonomik nedenlerle birbirleriyle sürekli temas halinde olmuşlardır. Bu nedenleri kısaca savaş ganimetleri, diplomatik hediyeler, sanatçı alışverişi ve İpek Yolu aracılığıyla gerçekleşen ticari hareketler olarak sıralayabiliriz. Söz konusu medeniyetler arasında çeşitli sebeplerle gerçekleşen sanatsal etkileşimler, dokuma, maden, ahşap, cam ve seramik gibi küçük el sanatlarında karşımıza çıkmaktadır. Osmanlı, Safevi ve Çin Hanedanlıkları arasındaki sanatsal etkileşimler ve üsluplar, özellikle mavi-beyaz seramiklerde dikkate değer örnekleri içermektedir. 14. yüzyıldan beri Çin’de gelişmeye başlayan mavi-beyaz seramikler Safeviler ve Osmanlılar tarafından oldukça beğenilmiştir. Bunun yanında her iki ülke de 15 ve 16. yüzyıllarda bulundukları bölgelerde, kendilerinden önce var olan kültür birikimlerinden faydalanarak yerli ve yabancı üslupları birleştirmiştir. Çalışmamızda, öncelikle Safevilerin kuruluşundan itibaren ürettiği mavi-beyaz seramikler ve üretim merkezleri üzerinde durulmuş, merkezler arası üslup farklılıkları açıklanmıştır. Ardından, kırmızı hamurlu Milet işi ve beyaz hamurlu mavi-beyaz ilk devir Osmanlı seramikleri hakkında bilgi verilerek, örnekler üzerinden İran ve Çin kaynaklı gelişen bezeme üslupları irdelenmiştir. Ayrıca, ustalar ve eserler aracılığıyla gelişen bezeme kompozisyonları Çin, Safevi ve Osmanlı ekseninde birbirleriyle karşılaştırılmıştır.

ÖZ: Trakya bölgesinde yüzyıl öncesine kadar yaygın olan çömlekçilik ve çömlekçi çarkı kullanımı yıllar geçtikçe azalmış ve yok olmaya yüz tutmuştur. Bölgede prehistorik dönemden günümüze kadar pek yok yerleşim yerinde ele geçen seramik malzemeler, üretimin tekniklerinin çeşitliliğini kanıtlamakta ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak günümüze gelen durumunu gözler önüne sermektedir. Anadolu'nun farklı bölgelerinde geleneksel anlayışta halen sürdürülmeye çalışılan çömlekçilik, Trakya Bölgesinde yalnızca bir çömlek ustanın varlığıyla gerçekleşmektedir. Çömlek ustalarından alınan bilgiler sayesinde, Trakya Bölgesi'ndeki çömlekçiliğin günümüzdeki son durumu açıklanarak hammadde temini, hamur hazırlama teknikleri, üretimi yapılan formlar ve pişirim teknikleri karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir.