PROBLEMS OF TEACHING SOFTWARE ENGINEERING IN AZERBAIJANThe article explores the current state of teaching software engineering in Azerbaijan and emphasizes the importance of the training experts in compliance with modern standards in order to develop competitive software systems. The problems existing in teaching software engineering are analyzed, and recommendations for addressing these problems are proposed.

Xülasə-Ġlk illərdə proqramlaĢdırma bir adamın yaradıcı əməyi olduğundan onu sənət hesab etmək olardı. Lakin hal-hazırda proqram mühəndisliyinin uğur qazanması üçün PT-nin təkamülünün müxtəlif aspektləri haqqında biliklərin olması zəruridir: texnologiyalar (avadanlıq, əməliyyat sistemləri, proqramlaĢdırma dilləri), tələblərin iĢlənilməsi, arxitekturun layihələndirilməsi, proqramın kodunun keyfiyyətinin təmin edilməsi, onun inteqrasiya və verifikasiya məsələləri, proqram sistemlərinin modifikasiya və təkmilləĢdirilməsi, iĢin təĢkili, konkret fənn sahəsi üzrə biliklərin olmas, PT-nin sosial və iqtisadi aspektləri, proqram mühəndislərinin etik normaları, marketinq və sahibkarlıq.Bütün bu göstərilən məsələlərin həlli üçün yeni metodlar lazımdır və nəzəriyyəni bilmədən bunları həyata keçirmək mümkün deyil. Ona görə də demək olar ki, PM bir fənn kimi özündə həm elmi, həm də mühəndislik biliklərini birləĢdirməlidir.Proqram mühəndisləri proqram sistemlərinin layihələndirilməsi və iĢlənilməsi zamanı həm elmi (riyazi, iqtisadi və sosial), həm də təcrübi biliklərdən istifadə edirlər. Son illərdə proqramların konveyer prinsipi əsasında hazır modullardan (reuse, application, asset provision və s. kimi) yığılmasına baĢlanmıĢdır. Proqram məhsullarının avtomatlaĢdırılma vasitələri kimi instrumental-texnoloji sistemlər və mühitlərdən istifadə edilir [5].Məlumdur ki, istənilən elm digər elm sahələri ilə qarĢılıqlı əlaqəlidir. Proqram mühəndisliyi mühəndislik, informatika və riyaziyyatın qarĢılıqlı inteqrasiyasından ibarətdir. Onun

Xülasə-Məqalədə proqram təminatının qiymətləndirlməsi üçün soft kompütinq metodlarının tətbiqi haqqında məlumat verilmiş və bu metodlarının klassifikasiyası göstərilmişdir. Proqram təminatında olan səhvlərin müəyyən edilməsi və qərarın qəbul edilməsi üçün qeyri-səlis məntiq əsasında konseptual model verilmişdir.Açar sözlər-soft kompütinq, qeyri-səlis məntiq, xaos nəzəriyyəsi, neyrokompüting, genetik alqoritm I. GİRİŞHal-hazırda xüsusi təyinatlı sistemlərin informasiya və telekommunikasiya resursları daha çox qərəzli hücumlara məruz qalır. Bu da ölkənin müdafiə qabiliyyəti və vətəndaşların təhlükəsizliyi üçün ciddi təhdidlər yaradır. Ona görə də proqram sistemlərinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi bu günün ən aktual və mürəkkəb problemlərindən biridir.Mürəkkəb informasiya sistemlərinin yaradılma və tətbiq edilmə təcrübəsi göstərdi ki, onların istismarı zamanı baş verən problemlər əksər hallarda proqram təminatında (PT) olan səhvlərlə əlaqədardır. PT-nin kodlaşma və sınaq mərhələsində proqram kodunda olan bütün səhvlər, zəif nöqtələr aşkar edilib düzəldilməlidir. Əks halda xakerlər proqramın icra kodunda olan səhvləri taparaq öz hücumlarını reallaşdırmaq üçün istifadə edə bilərlər. Müdafiə mexanizmlərinin pozulması zamanı yarana biləcək risklərin dəyəri çox yüksək ola bilər. Məhz bu səbəbdən də PT-nin etibarlılığı onun keyfiyyət xarakteristikalarından ən vacib olanı kimi qiymətləndirilir. PT-nin etibarlılığı proqram məhsulunun verilən şəraitdə və verilən vaxt müddətində müəyyən funksiyaları kifayət qədər böyük dəqiqliklə yerinə yetirə bilmək qabiliyyətidir [1]. II. PT-nin ETIBARLILIĞININ QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİMürəkkəb proqram sistemlərində baş verən proseslərin dinamikası, mürəkkəbliyi və qərəzli təhdidlərin yeni tiplərinin meydana gəlməsi PT-nin etibarlılığının təmin edilməsi məsələlərini daha da mürəkkəbləşdirir. PT-nin etibarlılığını birbaşa qiymətləndirmək mümkün deyil və kritik proqramlarda etibarlılığa qoyulan tələblər çox yüksək olduğundan bu sahədə görülən işlərin həcmi bir neçə dəfə artır.PT-nin etibarlılığını təmin etmək üçün səhvlər haqqında xəbərdarlıq edən və onların qarşısını alan, eyni zamanda bu səhvlərin yaranması zamanı proqramın fəaliyyətini davam etdirməyə imkan verən effektiv metod və vasitələrin işlənilməsi və tətbiq edilməsi vacibdir.PT-nin etibarlılığının qiymətləndirilməsi üçün müxtəlif riyazi modellər mövcuddur [2]. PT-nin etibarlılıq modelləri işlənilmə və sınaq mərhələlərində proqram təminatında olan səhvlərin sayını dəqiq proqnozlaşdırmağa, proqram məhsulunun buraxılış tarixini müəyyən etməyə, resursları düzgün bölməyə və proqram təminatının müşayiət edilməsinə lazım olan xərcləri düzgün qiymətləndirməyə imkan verir.PT-nin etibarlılığının qiymətləndirilməsinin klassik etibarlılıq modellərində proqram kodunun struktur xüsusiyyətləri (proqram modullarının sayı, operatorların sayı, altsistemlərin və modullararası interfeyslərin sayı, mürəkkəbliyi və s.), və sınaqlar zamanın müəyyən edilən bəzi parametrlər (imtinaların zamandan asılılığı, imtinaların sayı, səhvlərin sayı, səhvlərin tapılma m...

Errors and vulnerabilities in software are analyzed and problems of their detection are considered. Existing modern methods of vulnerability detection using artificial intelligence technologies are studied. In addition to detecting these cybersecurity vulnerabilities in a timely manner, it specifies the correct choice of software development technologies, methods and operating conditions to prevent them.

This article provides information about one of the main signs of software -reliability and models which are used for its estimation. Some of mathematical models that is applied in estimation of reliability of software tools have been studies.