Wstępnie przyjęto założenie, że przemysł i usługi należą do podstawowych czynników rozwoju społecznego, gospodarczego i kulturowego różnej skali układów przestrzennych, zwłaszcza układów lokalnych i regionalnych. W wyniku zmieniających się potencjału ekonomicznego, poziomu technologicznego i technicznego podmiotów gospodarczych oraz jakości i rozmiarów związanych z nimi rynków przemysł i usługi wpływają na przemiany funkcjonalne i zasięgi oddziaływania przestrzennego, m.in. w zakresie powiązań produkcyjno-usługowych, infrastrukturalnych, instytucjonalnych i stosunków pracy. Przyjęte założenie zweryfikowano zarysem dorobku badawczego szkoły prof. dr Marii Dobrowolskiej. Zaprezentowano przykłady różnorodnego wpływu procesów industrializacji na przemiany przestrzenne układów lokalnych i regionalnych. Przedstawiony dorobek, z uwzględnieniem zmieniających się reguł gospodarowania, nasilających się procesów globalizacji i postępu cywilizacyjnego, posłużył do zarysowania teoretycznej koncepcji kształtowania układów przestrzennych w wyniku działalności przemysłu oraz usług.

Wstępnie zakładamy, że w procesie rozwoju cywilizacyjnego przedsiębiorczość jest jednym z podstawowych czynników wzrostu gospodarczego, społecznego i kulturowego. Proces ten, w zależności od uwarunkowań wewnętrznych i otoczenia, ze zmiennym nasileniem kształtuje układy przestrzenne od skali krajowej przez układy regionalne do układów lokalnych. Wychodząc z powyższego założenia, należy przyjąć, że szczególnie ważnym problemem badawczym jest dążenie do coraz precyzyjniejszego poznania złożoności procesu kształtowania samorządowych układów lokalnych. Wyniki badawcze z tego zakresu mają także duże znaczenie dla celów aplikacyjnych, zwłaszcza w zakresie podnoszenia jakości zarządzania i budowy strategii rozwoju tej kategorii układów. W niniejszej pracy podjęta została analiza wpływu przedsiębiorczości na proces funkcjonowania układów lokalnych z uwzględnieniem wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowań rozwoju.

W pracy na tle ekonomicznych reguł rozwoju (mikroekonomicznych, mezoekonomicznych, makroekonomicznych, megaekonomicznych i reguł rozwoju światowego) przedstawiono: pojęcie struktury przestrzennej przemysłu, podstawowe mierniki potencjału przemysłowego, funkcje przedsiębiorstw w strukturze przestrzennej przemysłu oraz zachowania przedsiębiorstw podczas kryzysu. Rozważania modelowe częściowo zilustrowano przykładami przemian przemysłu w przestrzeni krajowej

The chief role in the development of economy is played by the leading global corporations, characterized by great economic potential and network layout of the location of their branches. Basing on this, an attempt was made to build a model of a global corporation, including its structure and outline of functioning. Next, various types of its connection with its environment were determined. These relations were presented in a matrix and verified on the example of location of global corporations service centres and the location inquiries of Far East companies in Poland.

Postępujące procesy rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturowego zostały niepodziewanie zakłócone przez pandemię COVID-19. Jej negatywne skutki w różnym zakresie wpłynęły na zmianę funkcjonowania podmiotów gospodarczych i układów przestrzennych w skali świata, poszczególnych kontynentów, krajów, a także układów regionalnych i lokalnych. W literaturze przedmiotu podejmowane są analizy dotyczące rozmaitych aspektów dotyczących wpływu pandemii na funkcjonowanie i uwarunkowania rozwoju sektorów gospodarczych, firm oraz gospodarki krajów. W niniejszym artykule podjęto próbę konstrukcji modelu pozwalającego na całościowe ujęcie wpływu pandemii na zachowania podmiotów gospodarczych i układów przestrzennych. W odniesieniu do funkcjonowania dotychczasowej struktury gospodarczej określono zmiany uwarunkowań działalności firm i sytuacji społeczno­‑gospodarczej, które dokonują się pod wpływem pandemii. Zaproponowane ujęcie pozwala na całościowe przestawienie oddziaływania kryzysu na zmiany warunków działalności firm w nowej sytuacji społeczno­‑gospodarczej. Następnie dokonano częściowej empirycznej weryfikacji zaproponowanego ujęcia na wybranych przykładach zachowania działalności przemysłu, budownictwa, firm i sektorów przemysłowych, w tym przemysłu samochodowego.