An Assessment on Bîrûnî's Contrıbutıons to Physıcal Geography

Abstract

Bu çalışmada yer bilimleri alanında önemli eserler üretmiş olan Birûnî’nin Fiziki Coğrafya konusunda ortya koyduğu katkılar incelenmiştir. Bu hedef doğrultusunda Bîrûnî’nin günümüze kadar ulaşan Türkçe yada İngilizceye çevrilen bazı kitapları esas alınmıştır. Tahdid (Tahdîdü Nihâyâti’l-Emâkin), Hindistan (Tahkiku Mâ li’l Hind), Maziden Kalanlar (El-Âsar el-Bâkiye) aratırmamıza kaynaklık eden eserlerdir. Harizm’in Kat şehrinde doğan Bîrûnî, Coğrafya, Astronomi, Matematik, Felsefe, Din Bilimleri ve diğer birçok alanda çalışmalar yaparak eserler üretti ve açıklamalarda bulundu. Özellikle Fiziki Coğrafyaya yadsınamayacak düzeyde katkı sağladı. Yerkürenin şekli, boyutu ve hareketlerini tartıştı ve günüze yakın sonuçlara ulaştı. Dünya yüzeyinin nasıl şekillendiği ve hangi güçlerin etklili olduğu konusunda gözlemler yaptı ve çağının ilerisinde teoriler geliştirdi. Yer kabuğunun özellikleriyle birlikte erozyon, taşıma ve birikme süreçlerini açıkladı. Güneşin zenital hareketlerini ele aldı. Dünyanın hemde kendi hemde güneş etrafında dönüp ya da dönmediğine dair tartışmalar yaptı. İzostasi ve yer çekimi kuvvetine dair değerlendirmelerde bulundu. Kendi dönemine kadar fiziki coğrafya konusunda yazılmış eserde yer almayan bir çok kavram üzerinde durdu. Hindistan’ın Fiziki coğrayasını yazdı. Hint okyanusundan esen Muson rüzgarlarının özelliklerini, değişim zamanlarını ve çeşitli yönlerdeki hareketlerini değerlendirdi. Yağış oluşum mekanizmalarından birisi oaln orografik tipi ilk açıklmaya çalışan düşünür oldu. Akarsuların yeryüzeyini şekillendirmedeki rollerini inceleyerek fluviyal Jeomorfolojinin temellerini attı. Denizlerin kökenleri, seviyeleri, tuzluluk özellikleri gibi konularda açıklamalarda bulundu. Ayrıca büyük bir denizin Akdeniz ile Hint okyanusu arasındaki bölgeyi kapladığını tespit etti. Denizlerden uzakta ve yüksekte bulunan kayaların içerisinde bulunan canlı kalıntıları olan fosillerin varlığını gözlemledi ve dünya tarihi açısından önemlerini açıkladı. Gelgit hareketlerinin Ay’ın evreleriyle ilişkisini ortaya koydu. Birçok mineralin yoğunluk değerini yüksek doğrulukta belirledi.

The Effects of Daily Mean Temperature and Daily Total Precipitation on Flow in the Yeni̇ce River (Karabük)

“…"0" olması ise değişkenler arasında herhangi bir ilişkinin olmadığını ifade etmektedir (Sungur, 2010:117). Daha sonra günlük toplam yağış verileri, Erlat (1997Erlat ( , 2000 tarafından ifade edilen şekliyle (günlük toplam yağış 10,0 mm'ye eşit veya daha az ise hafif yağış; 10,0 mm'den çok, 25,0 mm'ye eşit veya daha az ise normal yağış; 25,0 mm'den çok, 50,0 mm'ye eşit veya daha az ise orta şiddette yağış; 50,0 mm'den çok, 100,0 mm'ye eşit veya daha az ise şiddetli yağış; 100,0 mm'den çok ise çok şiddetli yağışlar) 1981-2014 dönemi için günlük toplam yağışlarla günlük akım verileri arasındaki korelasyon değeri, ocak aylarının ortalamasına göre 0,18'dir (Şekil 6). Elde edilen korelasyon analiz edilen 34 yılın 9'unda anlamlıdır.…”