Bi̇hi̇ştî Ramazan Efendi̇ El-Vi̇zevî Ve Kelâmdaki̇ Yeri̇

Abstract

ÖzÇok yönlülüğüyle bilinen ve bu bağlamda şâirliğiyle de ün yapmış Vizeli Bihiştî Ramazan Efendi, Çorlu'da vaizlik ve tarikat şeyhliği yapmıştır. Bihiştî'nin kelâmla ilgili temel eseri, Hâşiyetu'l-Hâşiye alâ Şerhi Akâidi'n-Nesefîyye li'l-Hayâlî adıyla yazdığı hâşiyedir. Bu hâşiye, Hayâlî hâşiyeleri içerisinde en rağbet göreni olmuş ve Hayâlî hâşiyesi ile beraber defalarca basılmıştır. Bu makalemizde Kestelî'nin, Hayâlî'ye eleştirilerini muhtevî hâşiyesinin bu yöndeki "olumsuzluklarını" bertaraf etmek amacıyla kaleme alınmış olduğu anlaşılan Bihiştî'nin kelâmcı yönünü ve söz konusu hâşiyesinde sergilediği kelâmî perspektifi incelemeyi düşünüyoruz.Anahtar Kelimeler: Bihiştî Ramazan Efendi, Hâşiye, Şerhi Akâid, Hayâlî, Kelâm. AbstractBihiştî Ramazan Efendi (from Vize), who has been famous for his sophistication was a well-known poet who worked as a preacher and sheikh of tarikat (cult) in Çorlu. His basic book is Hâşiyetu'l-Hâşiye alâ Şerhi Akâidi'n-Nesefîyye li'l-Hayâlî (footnote on footnote of Commentary of Nesefi Aqaid of al-Hayali). This footnote was the most demanded one among footnotes of Hayali and was printed several times together with the al-Hayali footnote. In this article we will focus on Hayali's footnote which can be regarded as to have been written in order to remove the criticisms of Kesteli on Hayâlî (in his own footnote) and we will also focus on his theological personality.Keywords: Bihiştî Ramazan Efendi, footnote, Commentary of Aqaid, Hayâlî, Kelâm. GirişBihiştî Ramazan Efendi (v.979/1571), hayatının bir döneminden sonra Merkez Efendi'ye intisap ederek seyru sülûkünü tamamlamış ve aldığı görevle Çorlu'ya yerleşmiştir. Çok yönlülüğüyle bilinen ve bu bağlamda şâirliğiyle de ün yapmış Bihiştî, kimi tezkirelere göre tasavvufa intisap etmeden önceki devresinde çağdaşı ilim adamlarının takdirini kazanmış eser sahibi bir âlimdir. İntisaptan sonraki hayatında ise çevresi üzerinde tesirli bir mürşid, vâiz ve hatip bir şahsiyettir. Bihiştî'nin etkisinde kalan sonraki dönem şâirlerinden Ahmed Ahdî b. Şemsi-i Bağdadî (v.1002/1593) ise onun gece gündüz zevk u şevk peşinde, yeme içmeden geri kalmayıp servi boylu güzellerle gezip tozan, eğlence meclislerini kaçırmayan bir kişiliğe sahip olduğunu belirtmiştir.Halvetîyye'nin Cemâlîyye koluna bağlı Sinânîyye tarikatına mensup bir sûfî olan Bihiştî'nin kelâmla ilgili temel eseri, Hâşiyetu'l-Hâşiye alâ Şerhi Akâidi'n-Nesefîyye li'l-Hayâlî adıyla yazdığı hâşiyedir. Kütüphane kataloglarında çeşitli isimlerle kayıtlı olan bu eser, Sadeddin Teftâzânî'nin, Ebu Hafs Necmeddin Ömer b. Muhammed en-Nesefî'nin el-Akâid'i üzerine yazdığı şerhe Ahmed b. Mustafa el-Hayâlî künyesiyle anılan şâir Hayâlî Bey'in yazdığı hâşiyeye hâşiye olarak kaleme alınmıştır. Kınalızâde Hasan Çelebi ve Nev'izâde Atâî'nin, "Bu esere bundan daha güzel bir hâşiye yazılmamıştır" şeklindeki sözleri, devrinde yaygın olan kanaati aksettirmekte ve gördüğü rağbeti ifade etmektedir.İtikâdî mezheplerin tam teşekkül ettiği hicri V. asırdan itibaren Ehl-i Sünnet âlimleri, halkı ehl-i bid'at olarak değerlendi...