Botox voor het brein: de ethiek van psychofarmacologische enhancement

Abstract

De ontwikkelingen op het gebied van de neurowetenschappen gaan snel. Naarmate kennis omtrent de invloed en werkingsmechanismen van psychofarmaca toeneemt, groeien de mogelijkheden om het psychisch functioneren van gezonde mensen te verbeteren, bijvoorbeeld wat betreft geheugen, concentratie of stemming. Wanneer dergelijke verbeteringen worden bereikt door middel van farmaca wordt gesproken van 'psychofarmacologische enhancement'. Wanneer het gaat om het verbeteren of verfraaien van persoonlijkheidskenmerken wordt, naar analogie van de cosmetische chirurgie, ook wel de term 'cosmetische psychofarmacologie' gebruikt. Reeds bestaande voorbeelden van enhancement zijn het gebruik van methylfenidaat (Ritalin®) als 'leerpil' door studenten in de Verenigde Staten, en van modafinil (Modiodal®8) door luchtmachtpiloten (Wolpe, 2002).Er is potentieel een grote markt voor dergelijke middelen; mensen willen zichzelf graag 'verbeteren' en gebruiken nu al allerlei geheugenpreparaten en smart-drugs, waarvan de werking onbewezen is, met alle gezondheidsrisico's van dien (Keppel Hesselink, 1998). Het gebruik van middelen die de stemming verbeteren en sociaal contact vergemakkelijken (alcohol en drugs) is van alle tijden. Commercie¨le belangen zullen de ontwikkeling van nieuwe enhancers dan ook aanjagen. Te verwachten valt dat middelen die worden ontwikkeld voor een specifiek ziektebeeld (bijvoorbeeld Alzheimer) ook off-label zullen worden voorgeschreven of (via internet) zonder voorschrift van een arts zullen worden gebruikt.In dit artikel willen wij allereerst de feitelijke stand van zaken weergeven van de mogelijkheden en ontwikkelingen op het gebied van psychofarmacologische enhancement. Vervolgens bespreken wij de belangrijkste morele vragen die dit oproept. Cognitie-enhancersUit recent onderzoek blijkt dat verschillende psychofarmaca het cognitief functioneren van gezonde mensen kunnen verbeteren. Zo heeft donepezil (Aricept®), een middel gebruikt bij de ziekte van Alzheimer, een positief effect op het langetermijngeheugen. Piloten die een maand lang donepezil slikten, konden een training in een vliegsimulator beter onthouden, waardoor ze later ook daadwerkelijk beter presteerden bij ingewikkelde manoeuvres (Yesavage et al., 2002). Modafinil, bedoeld voor de behandeling van narcolepsie, kan gezonde mensen zeker 36 uur wakker en alert houden (Caldwell et al., 2000). Bovendien verbetert modafinil het werkgeheugen (ook wel kortetermijngeheugen genoemd) en maakt het mensen nauwkeuriger bij het oplossen van problemen (Turner et al., 2003). Ook methylfenidaat en dopamineagonisten als amfetamine, bromocriptine en pergolide kunnen het werkgeheugen verbeteren.Enige relativering is wel op zijn plaats: de huidige generatie enhancers is voornamelijk effectief wanneer mensen vermoeid zijn of van nature slecht presteren. Zo had modafinil in een studie alleen effect bij mensen met een lager IQ en verbeterden mo dafinil, methylfenidaat, amfetamine en bromocriptine vooral de prestatie van mensen met een lage geheugencapaciteit. Enkele...