Development, implementation and evaluation of a framework for service-learning integration in teacher education empowered by new technologies

Abstract

Την τελευταία δεκαετία η Ελλάδα ταλανίζεται από έντονα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα. Η οικονομική κρίση μας έχει οδηγήσει σε μία βαθύτερη κοινωνική κρίση. Ολόκληρη η ανθρωπότητα βιώνει τις προκλήσεις μίας μη-βιώσιμης ανάπτυξης. Η παγκόσμια εκπαίδευση δεν μπορεί να σταθεί με απάθεια μπροστά σε αυτές τις πολυδιάστατες προκλήσεις. Το πρόβλημα είναι ότι η πολυπλοκότητα των ζητημάτων είναι τόσο έντονη και η εκπαίδευση έχει παραμείνει σε τόσο απλοϊκό πλαίσιο αρχών, ώστε να απαιτείται μια επανανοηματοδότηση της τελευταίας ως μια απάντηση στην πολυπλοκότητα των ζητημάτων. Η εκπαίδευση οφείλει να δημιουργεί μέσα από τις πρακτικές της ενεργούς πολίτες, γιατί χωρίς αυτούς δεν θα αλλάξουν τα πράγματα. Η εκπαίδευση χρειάζεται να αλλάξει κι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω των εκπαιδευτικών. Η εκπαίδευση πρέπει να ανασχηματιστεί έτσι ώστε να περιλαμβάνει έννοιες, όπως η βιώσιμη ανάπτυξη, η κοινωνική δικαιοσύνη κι ο ακτιβισμός. Πολλοί ερευνητές μελετούν την αποτελεσματικότητα της εκπαίδευσης ως προς την ενδυνάμωση του “ενεργού πολίτη”. Υπάρχει όμως η ανάγκη για έρευνες που θα μελετούν σε βάθος τέτοιου είδους στρατηγικές μάθησης, όπως η “μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς”. Με άλλα λόγια αναδύεται επιτακτική η αναδιάρθρωση ή ο εμπλουτισμός για νέα προγράμματα σπουδών. Σε αυτή την κρίσιμη συγκυρία η εκπαίδευση καλείται να ανταποκριθεί στις ανάγκες της κοινωνίας με ελάχιστους πόρους. Σε αυτό το πλαίσιο οι εκπαιδευτικοί καλούνται να αλλάξουν ρόλο κι από μεταλαμπαδευτές στείρας γνώσης να γίνουν μετασχηματιστές της ενεργούς μάθησης. Συγχρόνως, η Ελλάδα την τελευταία δεκαετία πέρασε ολοκληρωτικά στην ψηφιακή εποχή. Σταδιακά από το 2010 μέχρι και το 2019, ο ψηφιακός κόσμος έδωσε λύσεις για ποικίλα γραφειοκρατικά θέματα στην χώρα μας. Η μεγάλη στροφή προς την ψηφιακή εποχή δεν μπορεί παρά να ασκήσει τη δική της επιρροή και στον τομέα της εκπαίδευσης. Προκειμένου να προετοιμάσουμε τους εκπαιδευτικούς για την εξέλιξη του ρόλου τους, οφείλουμε να τους παρέχουμε την κατάλληλη εκπαίδευση. Η μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς έχει τη δυνατότητα να μετασχηματίσει τη διδασκαλία και την μάθηση, ειδικά σε αυτή τη συγκυρία που, ενώ η κρίση στην χώρα μας γίνεται βαθύτερη, η έννοια του εθελοντισμού φαίνεται να αποκτά ευρύ νόημα. Ο εθελοντισμός φαίνεται να ανθίζει στην Ελλάδα και να είναι η καταλληλότερη στιγμή για την προώθηση του. Η μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς με το να είναι μία μορφή οργανωμένου εθελοντισμού φαίνεται να αρμόζει στην περίσταση. Άλλωστε, την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα παρατηρούμε δράσεις που προωθούν αλλαγές προς πιο δημοκρατικές και βιωματικές μορφές εκπαίδευσης. Η κοινωνία μας περισσότερο από ποτέ χρειάζεται τη συμμετοχή των πολιτών της. Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών θα πρέπει να προσαρμοστεί στις νέες ανάγκες και να προμηθεύσει στους νέους εκπαιδευτικές μεθοδολογίες βασισμένες στη δράση, ευθυγραμμισμένες με τις ανάγκες της εκπαίδευσης για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η εκπαίδευση θα πρέπει να αλλάξει ώστε να συγχρονιστεί με τις απαιτήσεις μιας συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνίας. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να μετασχηματίσουμε την εκπαίδευση είναι μέσω της εκπαίδευσης εκπαιδευτικών. Η εκπαίδευση χρειάζεται μία στροφή προς τη βιωσιμότητα. Οι μελλοντικές προκλήσεις φανερώνουν την αναγκαιότητα να υπάρχουν ενεργοί πολίτες που θα μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά περίπλοκα θέματα. Και αυτό γίνεται, επειδή η επίλυση προβλημάτων με δημοκρατικό τρόπο προϋποθέτει ενεργούς πολίτες. Η μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς μετράει πολλά χρόνια στις ΗΠΑ ως μία πολλά υποσχόμενη στρατηγική για την προώθηση της ενεργής πολιτειότητας. Τα τελευταία χρόνια εφαρμόζεται και στην Ευρώπη. Παρόλα αυτά δεν υπάρχει έτοιμο το παιδαγωγικό της μοντέλο. Όπως έχουν δείξει οι έρευνες, οι διαφορετικές παιδαγωγικές μεθοδολογίες της οδηγούν σε διαφορετικά αποτελέσματα. Αυτή η μελέτη προσπαθεί να περιγράψει ένα μοντέλο της μάθησης μέσω της κοινωνικής προσφοράς για την εκπαίδευση που στοχεύει με την υποστήριξη των νέων τεχνολογιών στη βιώσιμη ανάπτυξη. Με βάση όλους τους παραπάνω προβληματισμούς καθώς και το γεγονός ότι η μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς δεν έχει διερευνηθεί ακόμα διεξοδικά στα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας μας, ο σκοπός της παρούσας έρευνας είναι:“Να διερευνήσει την ενσωμάτωση της μάθησης μέσω της κοινωνικής προσφοράς σε ένα μάθημα του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης, ώστε να δώσει ένα παράδειγμα σχετικά με το πως η μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα σπουδών.” Προκειμένου να επιτευχθεί ο σκοπός, οι επιμέρους στόχοι της έρευνας είναι:Να προσδιορίσει και να περιγράψει το μάθημα που ενσωματώνει άμεσα τις αρχές και τις πρακτικές της μάθησης μέσω της κοινωνικής προσφοράς.Να διερευνήσει τις αντιλήψεις των συμμετεχόντων φοιτητών στο μάθημα σχετικά με την μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς πριν τη συμμετοχή τους στο μάθημα.Να διερευνήσει τις στάσεις των συμμετεχόντων στο μάθημα αυτό, ως προς τις αρχές της μάθησης μέσω της κοινωνικής προσφοράς, μετά το πέρας του.Να αξιολογήσει τα μαθησιακά αποτελέσματα των συμμετεχόντων φοιτητών, τα οποία αντικατοπτρίζουν άμεσα και έμμεσα τις αρχές και πρακτικές της μάθησης μέσω της κοινωνικής προσφοράς.Να δημιουργήσει μια ηλεκτρονική κοινότητα μάθησης με σκοπό να ενθαρρύνει τους εκπαιδευτικούς να αναπτύξουν μεθόδους για την ενσωμάτωση της μάθησης μέσω της κοινωνικής προσφοράς στη διδασκαλία τους. Στο πλαίσιο των παραπάνω επιδιώξεων επιχειρήθηκε να διερευνηθούν τα παρακάτω ερωτήματα:Πώς αντιλαμβάνονται οι φοιτητές την μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς, πριν να γίνει επίσημα η εισαγωγή της μέσω αυτής της μελέτης;Ποιες ήταν οι στάσεις των φοιτητών σχετικά με τις αρχές της μάθησης μέσω της κοινωνικής προσφοράς μετά το πέρας του μαθήματος;Ποια η αίσθηση των φοιτητών από την εμπειρία τους με την μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς; Η ενσωμάτωση της μάθησης για την κοινωνική προσφορά ενδυνάμωσε το ενδιαφέρον των φοιτητών για τα κοινωνικά θέματα και για τον εθελοντισμό; Ποια ήταν η στάση των φοιτητών σχετικά με την αλλαγή μετά το πέρας του μαθήματος; Γενικά, ήταν οι φοιτητές ευχαριστημένοι με το μάθημα; Πιστεύουν οι φοιτητές ότι μπορούν να κάνουν τη διαφορά στην κοινωνία τους;Οι φοιτητές αντιμετωπίζουν τις νέες τεχνολογίες ως κάτι που μπορεί να συνεισφέρει στην κοινωνία, την ανάπτυξη των δικών τους δεξιοτήτων και τη διευκόλυνση της μάθησής τους;Σχετίζεται η μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς με την ικανοποίηση, την αυτοπεποίθηση και τη στάση τους ως φορείς αλλαγής προς την αλλαγή;Υπάρχουν αποτελέσματα στη μορφή παραχθέντων ψηφιακών μαθησιακών εφαρμογών που σχετίζονται με τη μάθηση για την κοινωνική προσφορά; Στην έρευνα μας έχει χρησιμοποιηθεί η μεικτή μεθοδολογία για τη συλλογή δεδομένων, ώστε να γίνει η διερεύνηση του θέματος σε βάθος, να διασφαλίσουμε την τριγωνοποίηση των δεδομένων και να προκύψουν έγκυρα και αξιόπιστα αποτελέσματα. Πιο συγκεκριμένα αξιοποιήθηκε ο διαδοχικός επεξηγηματικός σχεδιασμός (sequential explanatory strategy). Τα ποσοτικά και τα ποιοτικά δεδομένα συλλέχθηκαν ταυτόχρονα. Τα διαφορετικά παραδείγματα αλληλεπιδρούν κατά τη διαδικασία της ερμηνείας των δεδομένων. Η έρευνα είχε διάρκεια δύο ακαδημαϊκά έτη (2013-14 και 2014-15). Η ενσωμάτωση της μάθησης μέσω της κοινωνικής προσφοράς έγινε: στο μάθημα “Νέες Τεχνολογίες στην Εκπαίδευση για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη” για τα χειμερινά εξάμηνα 2013-14 και 2014-15στα σεμινάρια 06 και 07 για τα εαρινά εξάμηνα 2013-14 καιστη σχολική πρακτική για το χειμερινό εξάμηνο 2013-14 Όλα τα μαθήματα έγιναν στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης με υπεύθυνο καθηγητή τον κ. Μακράκη. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα ήταν 204 από το μάθημα, 54 από τα σεμινάρια και 23 από τη σχολική πρακτική. Τα ερευνητικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ερωτηματολόγια με ερωτήσεις κλειστού κι ανοιχτού τύπου, συνεντεύξεις μέσω Skype και ομαδικές συζήτησεις αναστοχασμού των δράσεων . Οι φοιτητές είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν βιωματικά την μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς και με την χρήση των νέων τεχνολογιών τους ζητήθηκε να αποτυπώσουν την εμπειρία τους σε μία ψηφιακή αφήγηση (συνεργατικό βίντεο). Κάποιες από τις δράσεις όπως αποτυπώθηκαν στις ψηφιακές αφηγήσεις ήταν άμεσα συνδεδεμένες με την μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς και κάποιες έμμεσα. Όλα τα παραδοτέα συγκεντρώθηκαν σε μία ιστοσελίδα όπου οργανώθηκαν σε κατηγορίες. Η ιστοσελίδα (http://www.aesop.edc.uoc.gr), δέχεται επισκέψεις από εκπαιδευτικούς από όλη την Ελλάδα που χρησιμοποιούν τις ψηφιακές αφηγήσεις ως εκπαιδευτικό υλικό. Επιπλέον στην ιστοσελίδα υπάρχει και μία ειδικά τροποποιημένη κοινότητα μάθησης, η οποία θα χρησιμοποιηθεί ώστε να διαδοθεί η μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς και να γίνουν ανταλλαγές καλών πρακτικών και συζητήσεις πάνω στην εφαρμογή της. Ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα συνελέγησαν με την χρήση των παραπάνω ερευνητικών εργαλείων προκειμένου να αξιοποιηθούν τα πλεονεκτήματα και των δύο μεθόδων (ποιοτικής και ποσοτικής). Ο απώτερος στόχος άλλωστε είναι ο μετασχηματισμός της διδακτικής πρακτικής και του προγράμματος σπουδών στο πλαίσιο της εκπαίδευσης για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η μαθησιακή θεωρία επισημαίνει την επιτακτική ανάγκη για την επίτευξη των μετασχηματισμών αυτών, καθότι βασίζεται στο χειραφετικό εποικοδομισμό, στην κριτική παιδαγωγική και βασικά στο μαθησιακό παράδειγμα ExConTra· δηλαδή συνδυάζεται η εμπειρική μάθηση με την εποικοδομιστική και την μετασχηματιστική μάθηση. Η μεθοδολογία της συγκεκριμένης εργασίας έχει δομηθεί έτσι ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε σε βάθος τα ερωτήματα σχετικά με το πώς η μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς μπορεί να ενσωματωθεί στα προγράμματα σπουδών. Τα ποιοτικά και τα ποσοτικά δεδομένα που συλλέξαμε μας προσφέρουν ένα επαρκές βήμα για την ενδελεχή κατανόηση του θέματος. Για την ανάλυση των ποσοτικών δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν συνθετικές μεταβλητές, ώστε να μπορέσουμε να διερευνήσουμε τις διάφορες σχέσεις και να διασφαλίσουμε την αξιοπιστία της έρευνας. Συγκεκριμένα για τις ανάγκες της εργασίας δημιουργήθηκαν πέντε συνθετικές μεταβλητές: ικανοποίηση, μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς, στάση για αλλαγή, χρήση νέων τεχνολογιών και αυτοπεποίθηση. Οι λειτουργικοί ορισμοί που δόθηκαν σε κάθε μεταβλητή προήλθαν από τα ερωτήματα που τις απαρτίζουν:Η συνθετική μεταβλητή “ικανοποίηση” χωρίζεται σε 3 επίπεδα:Αυτογνωσία (να γνωρίζεις τα δυνατά κι αδύναμα σημεία σου, τις προκαταλήψεις σου και τις μεροληψίες)Ανάπτυξη προσωπικών δεξιοτήτων (δεξιότητες συνεργασίας κι επικοινωνίας)Βιωματική μάθηση (σύνδεση της γνώσης και μάθησης, αυτενέργεια)Η συνθετική μεταβλητή “μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς” μετράει την ευαισθητοποίηση των φοιτητών σχετικά με τα κοινωνικά προβλήματα, την προθυμία τους να παρέχουν βοήθεια σε κοινωφελείς οργανισμούς και την ανάπτυξη ατομικών δεξιοτήτων από τέτοιου είδους δράσεις (ενεργοί πολίτες). Ως «στάση για αλλαγή» ορίζουμε την ετοιμότητα των φοιτητών να αμφισβητήσουν ιδέες, αξίες και πεποιθήσεις, να κριθούν και να κάνουν προσωπικές και κοινωνικές ανατροπές. Η μεταβλητή “ΤΠΕ” μετράει τη σχέση των νέων τεχνολογιών με τη διευκόλυνση της μάθησης, την ανάπτυξη δεξιοτήτων και τη συνεισφορά στο κοινωνικό σύνολο. Τέλος, ως “αυτοπεποίθηση” ορίζεται η αντίληψη των φοιτητών σχετικά με το αν μπορούν να έχουν θετική επίδραση και επιρροή σε τοπικό ή/και σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι στόχοι αυτής της μελέτης ήταν η ενσωμάτωση της μάθησης μέσω της κοινωνικής προσφοράς, η ευαισθητοποίηση σχετικά με τον εθελοντισμό, η ανάπτυξη δράσεων με την χρήση των ΤΠΕ και η αξιολόγηση της διαδικασίας. Τα κριτήρια αξιολόγησης αφορούσαν τη σύνδεση του πανεπιστημίου με την τοπική κοινότητα, τη συνεισφορά στην κοινωνία και την ανάπτυξη ενεργών πολιτών. Η μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς ολοκληρώθηκε με επιτυχία, η ευαισθητοποίηση των μαθητών σχετικά με τον εθελοντισμό είναι γεγονός, όπως φαίνεται μέσα από την ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Τέλος, οι δράσεις αναπτύχθηκαν και παρουσιάστηκαν μέσω ψηφιακών ιστοριών. Οι συγκρίσεις των αποτελεσμάτων (πριν και μετά τα σεμινάρια) έδειξαν σημαντική αύξηση της συνθετικής μεταβλητής “μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς”. Η ενσωμάτωση της μάθησης μέσω της κοινωνικής προσφοράς αύξησε την ευαισθητοποίηση των μαθητών για τα κοινωνικά ζητήματα, την προθυμία τους για εθελοντισμό και την ανάπτυξη των προσωπικών τους δεξιοτήτων (ενεργοί πολίτες). Η εξέταση της σχέσης μεταξύ των συνιστωσών της μάθησης μέσω της κοινωνικής προσφοράς, κατέδειξε ότι όλες οι συνθετικές μεταβλητές συνδέονται με την επιτυχία της μάθησης μέσω της κοινωνικής προσφοράς. Τα αποτελέσματα της έρευνας φανερώνουν τη σημασία της στροφής προς τις στρατηγικές βιωματικής εκπαίδευσης, όπως η μάθηση μέσω της κοινωνικής προσφοράς με τη στήριξη των νέων τεχνολογιών. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να ενσωματώσει περισσότερα μαθήματα που συνδέουν το περιεχόμενο των μαθημάτων με τον εθελοντισμό και τη μάθηση με την τοπική κοινότητα. Η εκπαίδευση για τη βιώσιμη ανάπτυξη απαιτεί νέους τρόπους διδασκαλίας και μάθησης.