Fen Bilimleri ve Çevre ve İklim Değişikliği Programlarındaki Kazanımların Çevre Okuryazarlığı Bileşenleri Bağlamında Karşılaştırılması

Abstract

Bu çalışmada Türkiye’de ilk ve orta dereceli okullarda zorunlu olarak verilen Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) 1992 yılı “Fen Bilgisi”, 2006 yılı “Fen ve Teknoloji”, 2013 ve 2018 yılları “Fen Bilimleri” öğretim programları ile seçmeli olarak verilen 2015 yılı “Çevre Eğitimi” ve 2022 yılı “Çevre Eğitimi ve İklim Değişikliği” öğretim programlarında bulunan çevre içerikli kazanımların, çevre okuryazarlık bileşenlerini ne kadar yansıttığının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Çalışmada programlardaki çevre içerikli kazanımların içerdiği çevre okuryazarlık bileşenlerini belirlemek amacıyla nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Öncelikle söz konusu yıllardaki öğretim programlarında bulunan çevreyle doğrudan ilgili olan kazanımlar belirlenmiş ve bu kazanımlar çevre okuryazarlık alt bileşenlerini belirlemek amacıyla literatürde en çok kullanılan çevre okuryazarlık bileşenlerinden “farkındalık”, “bilgi”, “tutum”, “beceri” ve “davranış” alt bileşenlerine göre analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular, her bir yıl bazında (O yıla ait programlarda) bulunan çevre içerikli kazanımların barındırdığı çevre okuryazarlık bileşenlerinin sıklık ve yüzde hesaplamaları şeklinde tablolar oluşturularak sunulmuştur. Sonrasında ise programlar, zorunlu ve seçmeli olma durumları göz önünde bulundurularak çevre okuryazarlığı bileşenleri bağlamında karşılaştırılmıştır. Zorunlu fen bilimleri programlarında (1992, 2006, 2013, 2018) çevreyle ilgili kazanım oranının en fazla olduğu yılın 2018 Fen Bilimleri Programına ait olduğu, çevreyle ilgili kazanım oranının en az olduğu yılın ise 2006 Fen ve Teknoloji öğretim programına ait olduğu belirlenmiştir. 1992 Fen Bilgisi programının diğer programlara göre bilgi bileşenini en fazla içeren program olduğu, beceri, tutum ve davranış bileşenlerini ise en az içeren program olduğu sonucuna varılmıştır. Farkındalık bileşenine 1992 Fen Bilgisi ve 2013 Fen Bilimleri programlarında rastlanmamıştır. 2006 Fen ve Teknoloji programında tutum ve davranış bileşenleri yüzde olarak diğer yıllara göre fazladır. Farkındalık ve beceri bileşenleri en fazla 2018 Fen Bilimleri programında karşımıza çıkmaktır. Seçmeli çevre eğitimi programlarında (2015, 2022), farkındalık, beceri ve tutum bileşeni en fazla 2022 Çevre ve İklim Değişikliği programında; bilgi ve davranış bileşenleri ise en fazla 2015 Çevre Eğitimi programında olduğu sonucuna varılmıştır. Zorunlu ve seçmeli programlar karşılaştırıldıklarında ise farkındalık, tutum ve davranış bileşenleri en fazla seçmeli çevre eğitimi programlarda; bilgi ve beceri bileşenleri ise en fazla zorunlu fen bilimleri programındadır. Yapılan karşılaştırma sonucunda programlardaki çevre içerikli kazanımların çevre okuryazarlık alt bileşenlerinden en çok “bilgi” bileşenini içerdiği görülmüştür. “Farkındalık”, “tutum”, “beceri” ve “davranış” bileşenleri bilgi bileşeninin oranına göre oldukça geride kalmıştır. Tutum bileşeninin ve çevre okuryazarlığının en önemli bileşeni olan davranış bileşeninin oldukça az olduğu, bazı yıllardaki programlarda ise davranış bileşeni içeren kazanımın olmadığı tespit edilmiştir.