Noty o książkach

Abstract

W szkicu otwierającym zbiór Tomasz Kaczmarek próbuje dociec przyczyn nikłego zainteresowania myślą anarchistyczną wśród dzisiejszych Polaków. Przypominając skomplikowaną sytuację geopolityczną Polski porozbiorowej, autor konstatuje, że owa "niechęć wydaje się zupełnie normalnym odruchem z powodu historycznych uwarunkowań" (s. 10). W tym kontekście zrozumiałe staje się pytanie o celowość wydania sześciu sztuk przedstawicieli teatru sprzeciwu społecznego. Badacz ma nadzieję, że zaproponowane czytelnikowi utwory przynajmniej po części pozwolą zrozumieć "atmosferę panującą w owych gorących czasach" (s. 11) i uzupełnią niepełny obraz dramaturgii francuskiej. Niebagatelne dla wydania utworów jest z pewnością to, że przez długi okres "teatr wojujący" był znany jedynie garstce "niestrudzonych poszukiwaczy", gdyż dopiero w 2001 roku ukazało się pierwsze większe wydanie zbiorowe dzieł francuskich twórców. "Żeby lepiej zrozumieć fenomen pojawienia się teatru sprzeciwu społecznego" (s. 12), Kaczmarek przybliża realia społeczno-ekonomiczno-polityczne, z jakich ruch ten wyrósł. Jako podstawową dominantę warunkującą oddolne działania twórcze wskazuje rosnącą przepaść między uprzywilejowaną klasą wyzyskiwaczy a resztą społeczeństwa, coraz częściej żyjącego na granicy ubóstwa. Od około 1800 roku datuje się pierwsze wystąpienia przedstawicieli "teatru wojującego". Anarchizujący intelektualiści i artyści szydzili z władzy, sięgając po groteskę, satyrę czy konwencję gatunkową farsy, a nawet melodramatu. Zrodzony z buntu przeciw nierówności społecznej i z poczucia frustracji teatr nie oszczędza nikogo i niczego. Pod ostrze krytyki dostają się rządzący, dziennikarze, wojskowi czy kler, "kobiety-pisarki zwalczają również władzę mężczyzn, kładąc podwaliny pod teatr feministyczny" (s. 14). Do przedstawicieli nowej formacji należeli m.in. Octave Mirbeau, Nelly Roussel, Charles Malato, Georges Darien oraz Lucien Descaves, których sztuki znalazły się w prezentowanym zbiorze, dzięki czemu polski czytelnik ma możliwość skonfrontowania postulatów anarchizujących twórców z ich artystyczną realizacją.