Translation and Rewiev the Work of the Late Ottoman Ethical Moral Education of Ali Seydi Bey’s Book Named to the First of Part “Terbiye-I Ahlakiyye Ve Medeniyye”

Abstract

Kur'an-ı Kerim ayetlerinin ve Hz. Peygamber'in hadislerin büyük ve önemli bir kısmını oluşturan ahlak, hem İslam'ın temel dini metinlerinde hem de bunlara bağlı oluşan kültür ve medeniyetinde daima ayrıcalıklı bir konuma sahip olmuştur. 1 Osmanlı ahlak eserlerinde "ahlak" başlığı altında genel olarak ahlakın ve ahlak ilminin ne anlama geldiği belirtilmekte, ahlakın metodu, konusu, amacı ve gerekliliği üzerinde durulmakta; ahlaki davranış, iyi-kötü, din ve ahlak ilişkisi, ahlaki vazife, ahlaki müeyyide, hak ve hukuk, ahlaki değerler gibi meseleler temellendirilmeye çalışılmaktadır. Buradan hareketle Arapça'da "seciye, tabiat, huy, karakter, hal, hareket" 2 gibi anlamlara gelen, hulk veya huluk kelimesinin çoğulu olan ahlak, İslam'da dinin ana bölümlerinden (itikat, ibadet, ahlak) biridir. Osmanlı ahlakçılarına göre hulk, bütün hal ve davranışların kaynağı ve şuurun doğru bir kuvvetidir. 3 "Ruhta hâsıl olan tabiî bir olaydır" ki bu sayede herkes var olan iradi ve hissi kuvvetini kendine has bir şekilde kullanır. 4 Terim olarak ise, "nefiste yerleşik olan yatkınlıklar" 5 , "İnsanın kendisi ve kendisi dışındaki bütün varlıklara karşı vazifelerini ifa etmesi için sahip olması gereken olumlu özelliklerin tamamı" 6 , "Bir toplum içinde kişilerin uymak zorunda oldukları davranış biçimleri ve kuralları" 7 olarak tanımlanmaktadır. Osmanlı ahlakçıları ise, genel olarak ahlakın tanımını şöyle yapmışlardır: Ahlak, nefiste (ruhta) köklü bir şekilde yerleşip kendisinden fiil ve davranışlar, düşünmeden zorlamaya ihtiyaç duymadan, suhuletle (kolaylıkla) meydana gelen "heyet-i resiha"ya denir." 8 Tanımda yer alan, nefisteki köklü bir şekilde yerleşen bu halden akla ve dine uygun, iyi ve mükemmel fiiller çıkarsa, bu hale "iyi ahlak", güzel huy; eğer düzensiz, kötü fiil çıkarsa, buna da "kötü ahlak" fena huy denir. 9 Ahlak kavramı üzerinde yapılan tanımlar incelendiği zaman, ahlak kavramının insan ve insan davranışlarıyla ilgili olduğu, insanın yaşam tarzı ve bunlara dair içsel süreçleri ifade eden karakter veya huy ile benzer anlamlarda kullanıldığı görülmektedir. Her milletin, her sınıfın ve her ferdin bir ahlakının olduğu inkar edilemez. 10 Yaklaşık altı asır gibi bir süre içinde çeşitli ülkelerde siyasetiyle, ekonomisiyle, din ve ahlakıyla egemen olmuş Osmanlı'nın ahlakından söz etmek gerekirse, bu ahlakın büyük ölçüde "İslam Ahlakı"