Wybrane dylematy i wyzwania współczesnych systemów gospodarczych

Abstract

Systemy gospodarcze, a w szczególności ich zróżnicowanie wynikające z implementacji odmiennych rozwiązań w unikalnych pod względem kulturo- wym, społecznym, politycznym i gospodarczym środowiskach, stanowią nie- zmiernie potrzebny oraz interesujący, a jednocześnie trudny obszar badań. Zro- zumienie specyfiki współczesnych systemów gospodarczych oraz dynamiki i kierunku ich zmian pozwala zrozumieć zarówno zjawiska i procesy w nich zachodzące, jak i kierunki rozwoju. Celem niniejszej monografii będącej pokło- siem XIV konferencji naukowej, pt. Systemy gospodarcze i ich ewolucja. Głów- ne wyzwania i kierunki badań – przeszłość, teraźniejszość, przyszłość, która odbyła się w Wiśle w dniach 21-23 września 2023 roku, jest identyfikacja i opis wybranych wyzwań w obszarze badań nad systemami gospodarczymi oraz za- proponowanie kierunków dalszych prac, ze szczególnym uwzględnieniem za- chodzących zmian technologicznych oraz implementacji celów zrównoważone- go rozwoju. Ważny jest tu także kontekst historyczny i procesy polityczne oddziałujące na kształt systemów gospodarczych oraz wpływ poszczególnych rynków i konkurencji na docelowy model systemu gospodarczego. W toku do- ciekań badawczych wykorzystano metodę analizy i krytyki przedmiotowej lite- ratury, analizę porównawczą i kontekstową, a także analizę przypadków. Mono- grafia składa się z sześciu rozdziałów. W rozdziale 1, zatytułowanym: Teoretyczne i empiryczne uwarunkowania współczesnej polityki gospodarczej Chińskiej Republiki Ludowej – podejście instytucjonalne, autor na podstawie opisu relacji między instytucjami a rozwo- jem gospodarczym Chińskiej Republiki Ludowej analizuje teoretyczne i empi- ryczne uwarunkowania współczesnej polityki gospodarczej ChRL. Formułuje on i dowodzi dwóch hipotez: bardzo szybki rozwój gospodarczy ChRL w kilku ostatnich dekadach wiązał się z reformami rynkowymi i otwarciem na świat oraz rywalizacja między supermocarstwami, która nasiliła się w ostatnich latach, utrudniła ChRL realizację proeksportowej strategii rozwoju. Rozdział 2, pt. Ewolucja ładu instytucjonalnego w gospodarce Chińskiej Republiki Ludowej, składa się z dwóch części. W pierwszej autor omawia kształ- towanie się i erozję systemu nakazowo-rozdzielczego w Chinach, natomiast w drugiej charakteryzuje proces budowy socjalistycznej gospodarki rynkowej. Autor dowodzi, iż cele przemian instytucjonalnych w ChRL uległy zmianie: do końca lat 70. XX wieku koncentrowano się na budowaniu systemu nakazowo- rozdzielczego oraz szybkim uprzemysłowieniu, natomiast w następnym okresie skupiono się na pragmatycznym stymulowaniu szybkiego rozwoju gospodarcze- go. Dzięki tym zmianom powstał system gospodarczy łączący socjalizm o chiń- skiej specyfice z socjalistyczną gospodarką rynkową. Rozdział 3, pt. Ocena działalności porozumień monopolistycznych w syste- mie gospodarczym II Rzeczypospolitej, również ma charakter historyczny. Jego celem jest przedstawienie rozwoju organizacji monopolowych w gospodarce II RP oraz ocena efektywności ich działalności. Autorka rozdziału wysuwa tezę mówiącą, iż monopolizacja gospodarki była procesem obiektywnym, którego nie dało się powstrzymać, jednak jego ocena nie jest jednoznaczna. Procesy monopolizacji pozytywnie oddziaływały na rozwój przemysłu, równocześnie wywierając niekorzystny wpływ na sektor drobnotowarowy i rolniczy, w konse- kwencji pogłębiając dysproporcje pomiędzy sektorami gospodarki krajowej. Dodatkowo znaczny udział kapitałów obcych w polskiej gospodarce sprawiał, iż przedsiębiorstwa te prowadziły politykę niezgodną z polskim interesem, co do- datkowo oddziaływało na procesy rozwierania się „nożyc cenowych”. W rozdziale 4, zatytułowanym Ekonomiczne i społeczne konsekwencje funkcjonowania rajów podatkowych w gospodarce światowej, autorka omawia wpływ globalizacji na konkurencję podatkową pomiędzy krajami, skutkującą powstawaniem rajów (oaz) podatkowych. Zdaniem autorki raje podatkowe niosą zarówno zagrożenia, jaki również pozytywnie oddziałują na gospodarki krajów, na terenie których są zlokalizowane, natomiast negatywnie wpływają na funk- cjonowanie gospodarek krajów trzecich. Dodatkowo oazy podatkowe zakłócają prawidłowe funkcjonowanie gospodarki światowej jako całości. Rozdział 5, pt. Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) jako in- strument polityki klimatycznej i handlowej a sektor stalowy w Unii Europejskiej, dotyczy mechanizmu wyrównania się cen surowców i półproduktów, których produkcja jest energochłonna i powoduje znaczne emisje dwutlenku węgla do atmosfery. Celem jego wprowadzenia jest zapobieganie ucieczce emisji dwu- tlenku węgla do krajów, które stosują niższe standardy środowiskowe i klima- tyczne. Artykuł przedstawia i omawia szanse i zagrożenia wynikające z wpro- wadzenia CBAM dla sektora stalowego w UE, z uwzględnieniem jego specyfiki, struktury i sytuacji rynkowej. Zdaniem autora CBAM stanowi instrument poli- tyki klimatycznej, mający na celu zwiększenie chęci redukcji emisji w krajach UE i zapobieganie przenoszeniu emisji do krajów trzecich, oraz instrument poli- tyki handlowej chroniący przemysł europejski przed nieuczciwą konkurencją. Rozdział 6 nosi tytuł: Wpływ polityki ekologicznej Unii Europejskiej na in- tensyfikację handlu pelletem drzewnym w Europie w latach 2012-2020. Wzrost znaczenia zrównoważonego rozwoju w systemach gospodarczych krajów euro- pejskich coraz częściej widoczny jest w zachowaniach rynkowych podmiotów zajmujących się handlem dobrami pochodzącymi ze źródeł odnawialnych. Autor rozdziału omawia istotne znaczenie tego surowca w obecnej polityce energe- tycznej Danii, Holandii i Włoch oraz pokazuje, iż w najbliższych latach europej- ski rynek pelletu będzie się dynamicznie rozwijał w całej Unii. Zmiany na rynku pelletu drzewnego oddziałują bezpośrednio na rynek węgla drzewnego, co skut- kuje wzrostem wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Europie, wpływa- jąc na kształtowanie się przyszłej polityki energetycznej i środowiskowej w po- szczególnych krajach członkowskich, jak i całej Unii Europejskiej. Monografia powstała na podstawie bogatej literatury przedmiotu oraz da- nych wtórnych, pochodzących z krajowych i światowych baz. Wyrażamy na- dzieję, że publikacja przyczyni się do poszerzenia wiedzy dotyczącej współcze- snych systemów gospodarczych, a także stanie się przyczynkiem do rozważań nad ich głównymi wyzwaniami i kierunkami dalszych badań.