Alternatif’e Sahip Olmak: Osmanlı Kaynakları Bağlamında Osmanlı-Safevî Çekişmesinde Kürt Aşiretleri (Şah Kulu Oğullarının İsyanı Örneği)

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu XVI. yüzyılın ilk yarısında yereldeki kimi destekçilerinin de yardımıyla Doğu Anadolu’nun büyük bir kısmını ele geçirmişti. Fakat bu havzada Akkoyunlu ve sonrasında Safevî devletlerinin ciddi tesirleri bulunmaktaydı. Özellikle Safevîler siyasî, idarî ve dinî bakımdan Osmanlı idaresini tehdit etmekteydi. İmparatorluk bürokrasisi hayli zaman Orta ve Doğu Anadolu’da Safevî tazyikinden kaynaklı olumsuzluklarla uğraşmak zorunda kalmıştır. Bunlardan Orta Anadolu’dakilerin mimarı, Kızılbaş olarak tabir edilen Safevî taraftarı kişi, cemaat gruplarıydı. Doğu Anadolu’dakilerin ise yer yer dönemin şartları dahilinde hareket eden bazı Kürt beyleri olduğu söylenebilir. Nitekim Osmanlı-Safevî çekişmesinde bazı Kürt beylerinin Safevîlerden yana saf tuttukları bilinmektedir. Osmanlı idaresi nazarında Orta Anadolu’daki Kızılbaşlara nispetle sınır hattında yer almalarından dolayı doğudaki Kürt beylerinin Safevî taraftarlığı çok daha tehlikeli sonuçlar doğurabilirdi. Öyle ki kadîm tarih ve kültürel dinamiklerin şekillendirdiği toplum yapısı dahilinde aşiret beylerinin saf değiştirmesi aynı zamanda idarî bir sınır değişikliğine de yol açabilirdi. XVI. yüzyılda Osmanlı-Safevî sınır boyunda nelerin yaşandığı ve özellikle Kürt Beylerinin yaşananlara göstermiş oldukları tutum ve davranışları hakkında teferruat bulunmamaktadır. Bu sahada daha ziyade Osmanlı, Safevî idareleriyle Kürtlere ait siyasî, dinî ve idarî temalı çalışmaların kümelenmiştir. Çalışma alana iki önemli hususla katkı sunmayı amaçlamaktadır. Bunlardan ilki Kürt Beylerinin sınırda olmanın sağladığı politik duruş ve kazanımlar noktasındaki hareketlilikleridir. İkincisi ise imparatorluk idaresinin Kürtlerin politik davranışları karşısındaki atmış oldukları diplomatik, askerî ve siyasî adımları görünür kılmaktır. Bu hususlar dahilinde sınır temalı literatüre katkı sunmayı ve yeni çalışmaların yapılmasına kapı aralamayı amaçlamaktadır.