Babürlü Devleti’nde Vekil ve Vezirlik Makamı Bağlamında Öne Çıkan İsimler (1556-1707)

Abstract

Türk devletlerinde hükümdar, devleti yöneten asıl idareci kabul edilmiştir. Her ne kadar iktidar erki hükümdar olsa da devletlerin sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel anlamda çeşitli uğraş alanları olmuştur. Dolayısıyla hükümdarların, devletin farklı sahalarından bilgileri aktaran ve kendisine danışmanlık yapan bir yardımcıya ihtiyacı olmuştur. İşte bu noktada vekillik ve vezirlik müessesesi devreye girmiştir. Kuzey Hindistan’da kurulan Babürlü Devleti’nde de vekil ve vezirlik geleneği sürdürülmüştür. Özellikle Ekber Şah döneminden itibaren Babürlü hükümdarlarına stratejik anlamda destek olan, yol gösteren ve fikirleriyle ufuk açan vekil ve vezirler tarihe geçmiştir. Bu araştırmada Babürlü Devleti’nin kuruluşundan (1526) Evrengzib döneminin sonuna kadar (1707) siyasi alanda ün salmış isimlere yer verilmiştir. Vezirlik ve vekillik makamlarında bulunan isimler, yönetim çarklarının sağlıklı ve sorunsuz çalışabilmesi adına sorumluluk üstlenerek hükümdara bilgi vermiş ve danışmanlık yapmışlardır. Üstlendikleri görev ve yetkiler doğrultusunda devlet kademelerinin düzenli işleyişini tanzim etmişlerdir. Buradan yola çıkarak çalışmanın amacı; Babürlü Devleti siyasetinde varlık gösteren vekil ve vezirlik kurumunun kavram yanılgısını ortadan kaldırmak ve bu makamlar arasındaki hiyerarşiyi göstermek olmuştur. Babürlü Devleti’nde 18. yüzyılın başlarına kadar ön plana çıkan siyasi isimlere genel bir perspektiften bakmak ise bu çalışmayı önemli kılmıştır. Dolayısıyla sadece tek bir bürokratın siyasi kariyerinden ziyade -karşılaştırmalı bir araştırma olması dolayısıyla- Evrengzib’in ölümüne kadarki süreçte etkin olan vekil/vezirler incelenmiştir. Çalışmada hem tarama yöntemi hem de karşılaştırmalı araştırma yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemler ile vezirlik ve vekillik makamlarının kavramsal rollerinin birbirinden ayrılması sağlanmış ve Babürlü Devleti’nin 1526-1707 tarihleri arasında öne çıkan vekil ve vezirleri araştırılmıştır. Elde edilen bu bulgular sayesinde literatürdeki önemli bir tartışmanın altının doldurulması amaçlanmıştır.