Başkale Havzasi’nda Havza Geli̇şi̇mi̇ni̇n Jeomorfometri̇k Anali̇zlerle İncelenmesi̇

Abstract

Investigation of Basin Development in Başkale Basin with Geomorphometric Analysis Halil ZORER 2 Saadettin TONBUL 3 ÖZ Başkale Havzası Doğu Anadolu Bölgesi'nin güneydoğusunda yer alır. Başkale Havzası, 2500 m ortalama yükseltiye ve 2082 km 2 'lik alana sahip büyük ve yüksek bir havzadır. Havzanın günümüz morfolojisini kazanmasında tektonik süreçlerin rolü büyüktür. Zap Suyu'nun en kuzey kolu olan Çığlı Suyu tarafından drene edilen havza engebeli bir araziye sahiptir. Bu çalışmada Başkale Havzası'nın sahip olduğu jeomorfik havza özellikleri nicel olarak incelenmiştir. Neotektoniğin etkin olarak gözlemlendiği bölgede inceleme alanı önemli bilgiler içermektedir. İnceleme alanı Başkale Fay Kuşağı denetiminde gelişmiş çek-ayır oluşumlu bir havzadır. Sahip olduğu jeomorfolojik özellikler açısından havzada profil, yükselti, eğim analizleri yapılmıştır. Havzanın oluşum ve gelişimini açıklamayı desteklemek amacıyla, havza drenaj asimetrisi, havza asimetrisi, havza rölyefi, rölyef oranı, dağ önü sinüslülük oranı, hipsometrik eğri ve hipsometrik integral indisleri uygulanmıştır. Havzadaki tektonizmanın deformasyon etkisi, yapılan nicel incelemelerle ortaya konmaya çalışılmıştır. Yapılan araştırma sonucunda Başkale Havzası'nın yüksek, engebeli, çok eğimli bir araziye sahip olduğu, bununla birlikte havzanın maruz kaldığı tektonik aktiviteyle asimetrik bir havza morfolojisine kavuştuğu görülmüştür. Ayrıca havzanın sahip olduğu güçlü tektonik aktivite havzanın batısı ile doğusu ve kuzeyi ile güneyi arasında farklı jeomorfolojik oluşumlara sebep olmuştur. Bu durum dolayısıyla havza morfometrisini de etkilemektedir.

Elbi̇stan Havzasi’nin Genel Morfotektoni̇k Di̇nami̇kleri̇ni̇n Jeomorfometri̇k İndi̇slerle Anali̇zi̇

“…Hipsometrik eğri ve hipsometrik integral değerleri birlikte değerlendirildiğinde, havzanın jeomorfolojik gelişim süreci hakkında bilgiler verir (Strahler, 1952;Keller & Pinter, 2002). 0-1 arasında değişen Hi değerlerinde 0'a yakınlık aşındırılmış ve parçalanmış, olgun bir topografyayı, 1'e yakınlık ise yüksek ve genç bir topografyayı tanımlar (Özdemir, 2011;Avcı & Sunkar, 2015;Karakaş, 2017;Zorer & Tonbul, 2019). Hipsometrik integral (Hi) sonuçları, Hi<0.4 iç bükey, 0.4<Hi<0.5 doğrusal ve Hi>0.5 dış bükey şeklinde sınıflandırılmıştır (Saber vd., 2019).…”

“…Havzanın morfolojik yapısı ile aktif tektonizmanın ortak etkisi akarsuyun erozif potansiyelini arttırır. Bu nedenle son yıllarda tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de havzaların jeomorfometrik analizine yönelik çalışmalar önem kazanmıştır Öztürk & Erginal, 2008;Bahadır & Özdemir, 2011;Bayer Altın & Altın, 2011;Karabulut vd., 2013;Koç, 2013;Elbaşı & Özdemir, 2018;Güney, 2018;Özşahin & Eroğlu, 2018;Zorer & Tonbul, 2019;Utlu & Ghasemlounia, 2021;Avcı vd., 2022).…”

Si̇nebel Yarma Vadi̇si̇ Ve Çevresi̇nde (Pervari̇) Neotektoni̇zma'nin Jeomorfoloji̇k Peyzaja Etki̇si̇: Tektono-Jeomorfoloji̇k Şeki̇ller

“…Therefore, faulting movements cause various ground shape features in the topography (Keller and Pinter, 2002). The topographic units such as straight flow of streams on different formations, frequent bed changes without conforming to general slope, increase of river slopes on a certain line (Erinç, 2015), polycyclic valleys, deformed terraces, antecedent valleys (Ardos, 1973a), gaps between mountains and hills (straits), depression lake, linear (elongated) shifted (fragmented) ridges (Bingöl, 1986), sudden changes in morphology (Ege, 2014), irregular sequence in layer series, mineralization areas (Ketin, 1973), pressure ridges, (Keller and Pinter, 2002), alluvial fans deformed by faulting, cracked ridge travertines (Zorer and Tonbul, 2019), bolt ridges (Koehler, Mann, Prentice, Brown, Benford and Wiggins, 2013), debris deposition in front of fault erosion, ponding along the river bed, contraction-expansion of river beds (Erkal, 2019), linear volcanic cones (Erinç, 1973), wind breaks (Keller and DeVechio, 2013), mylonitization-catalastic rocks (Reed, 1964), doline and uvala extension line (Öztürk, Şimşek, Utlu and Şener, 2016) hanging valley, hanging cave, hanging terraces, fault valley, travertine, fault steepness, stepped mountain slopes, sequential accumulation cones, hooked drainage, transverse valley, triangular surfaces, sequential water outlets are topographic (physiographic) references in the recognition of faults. These topographic units are the main sources of data on tectonism for the geomorphologist in the field.…”