Başkurt Türkçesi̇ Sözlükleri̇nde ‘Gi̇bi̇’ Anlamindaki̇ Edatlarla Kurulan Benzetmeli̇ Anlatimlar

Abstract

Bir konuyu idrak etmeyi ve kısa yoldan anlatmayı, etrafımızdaki dünyayı değerlendirmeyi kolaylaştıran benzetmeler pek çok alanda kullanılır.
 Benzetmeler bütün dillerde bulunur ve milletlerin dünyaya bakış açısını yansıtan en önemli söz kalıplarından biridir. Türkiye Türkçesinde benzetme edatı olarak da adlandırılan “gibi” edatı ile yapılır. Başkurt Türkçesinde benzetmeler, Türkiye Türkçesinde “gibi” anlamındaki, “kěwěk, hımaq, şikěllě, töslö, işě” edatları ve “+dAy, +tAy, źAy, +lAy” ekleri ile yapılır. Bu çalışmada Başkurt Türkçesi söz varlığında kullanılan benzetmeli yapılar değerlendirilmiştir. Söz varlığının tespitinde Başkurt Türkçesi sözlükleri taranmıştır. Başkurt Türkçesindeki benzetmeli anlatımlar, önce yapı bakımından tasnif edilmiş; “İsim Kısmı Tek Bir İsimden Oluşan Benzetmeli Anlatımlar”, “İsim Kısmı Kelime Grubu Olan Benzetmeli Anlatımlar” olmak üzere iki ana başlıkta incelenmiştir. Daha sonra benzetmeli yapıların anlam özellikleri dikkate alınmış; kavram alanlarına göre “Mekâna ve Doğaya Yönelik Kullanılanlar”, “İnsana Yönelik Kullanılanlar”, “Yiyecek ve İçecek İçin Kullanılanlar”, “Renk İçin Kullanılanlar”, “Hayat ve Aile İçin Kullanılanlar”, “Nitelik ve Durum İçin Kullanılanlar”, “Duygu Bildiren Kullanımlar” ve “Eşya İçin Kullanılanlar” başlıkları altında incelenmiştir. Çalışmada, Başkurt Türkçesinde ve Türkiye Türkçesinde kullanılan benzetmeli yapılar karşılaştırılmış, söz varlığındaki ortaklıklar ve farklılıklar da belirlenmeye çalışılmıştır.