Bir Kur’ân Kavramı Olarak ‘‘Teberrucu’l-Câhiliye’’

Abstract

Câhiliye kavramı Kur'ân'da dört yerde kullanılmıştır. Mushaf tertip sırasına göre Âl-i İmrân suresinde ‘‘zannu’l-câhiliye’’, Mâide Suresinde ‘‘hukmu’l-câhiliye’’, Ahzâb suresinde ‘‘teberrucu’l-câhiliye’’ ve Fetih suresinde ‘‘hamıyyetu’l-câhiliye’’ kavramları, câhiliyenin temel davranış biçimlerini ifade etmeleri yönleri ile çok kapsamlı anlamları ifade etmektedir. Sebeb-i nüzul rivayetlerine göre Âl-i İmrân suresinde zikredilen ‘‘zannu’l-câhiliye’’ kavramı, münafık karakterli cahillerin Allah hakkındaki su-i zanlarını anlatırken kullanılmıştır. Mâide suresinde zikredilen ‘‘hukmu’l-câhiliye’’ ifadesi ise Medîne toplumundaki Yahudilerin, peygamberin hükmü yerine câhiliye dönemi hükümlerini tercih etmelerini eleştiri bağlamında ifade edilmiştir. Fetih suresinde zikredilen ‘‘hamıyyetu’l-câhiliye’’ kavramı ise Hudeybiye anlaşması döneminde câhiliye inat ve kibrinden dolayı Müslümanları umre için bile olsa Mekke’ye sokmama gayreti gösteren müşriklerin asabî hallerini tasvir etmektedir. Makalemizde inceleme konusu yapacağımız ‘‘teberrucu’l-câhiliye’’ kavramı, özelde Hz. Peygamber’in eşlerinin genelde ise tüm müslümanların birtakım davranışlardan vazgeçmeleri bir kısım ilkeleri ise benimsemeleri amacıyla kullanılmıştır. ‘‘Teberrucu’l-câhiliye’’ kavramı, genel olarak ‘‘tesettür’’ ve kadın-erkek ilişkileri bağlamında yorumlanmış olmakla birlikte daha geniş bir anlam dünyasına sahiptir. Kavramın yer aldığı Ahzâb suresi, Hendek savaşı esnasında ve sonrasında müslüman toplumun karşılaştığı siyasî, askerî, sosyal, iktisâdi ve dinî birçok soruna çözüm getiren ayetler ile mündemiçtir. Teberrucu’l-câhiliye kavramı da bu mezkûr sorunların çözümü bağlamında birçok hikmet ve eğitim boyutu taşıyan zengin bir anlam dünyasına sahiptir. Bu sebeple makalemizde, geniş kapsamlı bu ifadenin ilk dönem müslüman toplumda verdiği mesajlar ve günümüze dönük hikmetleri incelenerek faydaya mebni olması amaçlanmıştır.