Büyükdere havzasına (Hizan-Bitlis) ait alt havzaların hidromorfometrik analizlerle taşkın duyarlılıklarının korelasyonu

Abstract

Çalışma alanı, Dicle havzası içinde Bitlisi’in Hizan ilçesinin güney kesiminde bulunan beş alt havzayı kapsamaktadır. Bu havzalar insan aktivitelerinin yoğun yapıldığı (üzüm bağcılığı, bahçe işleri, pirinç çeltikleri, fındık yetiştiriciliği, arıcılık faaliyetleri, hayvancılık gibi), nüfus ve yerleşmenin fazla olduğu konumdadır. Alt havzalar farklı özelliklere (litoloji, yükselti, eğim, morfoloji gibi) sahiptir. Havzalarda farklı zamanlarda sel ve taşkınlar meydana gelmiş olup can ve mal kayıpları yaşanmıştır. Kendine özgü coğrafi koşullara sahip alt havzaların hidromorfometrik indislerle taşkın duyarlılıkları korele edilmiştir. Bu doğrultuda sayısal yükselti modelinden, 1/25000 ve 1/100000 ölçekli haritalardan, uzaktan algılama teknikleri ve arazi gözlemlerinden faydalanılarak Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) yazılımı üzerinden morfometrik analizler yapılmıştır. Hidromorfometrik hesaplama sonuçları havzalar için kıyaslandığında havzaların maruz kaldığı iç ve dış etmenler benzerlik gösterse de taşkın için kullanılan indis sonuçları farklılık göstermektedir. Bu sonuçlara göre alt havzaların taşkın duyarlılığı sınıflaması birbirlerine göre kıyaslandığında fazladan aza doğru sırasıyla Ağılözü havzası, Pürtük Deresi havzası, Hizan havzası, Kesen Deresi havzası ve Cemeceli Deresi havzasıdır. İklim değişikliğinin tesiriyle gitgide su baskınlarının artış gösterebileceği öngörülen alt havzalarda olumsuz etkileri en aza indirgemek için proaktif bir bakışın oluşturulması gereklidir. Bu durum doğal ortam-insan ilişkisinin doğru kurgulanması bakımından önemlidir. Kısaca bu çalışmada ulaşılan indis sonuçlar ile alt havzaların karşılaştırılmalı analizi, taşkın bakımından havza önceliklendirilmesi, coğrafi planlaması (yerleşim yeri, tarımsal aktiviteler gibi) yapılabilir. Bu haliyle çalışma havza yönetim planlamalarına ve literatüre katkı sunacağı düşünülmektedir.