Çocukluk Dönemi Engeliliğinde Habilitasyon Uygulamaları ve Hemşirelerin Rolleri

Abstract

ÖZET Erken çocukluk gelişimi tüm çocuklar için yaşam boyu öğrenme ve sosyal katılım sağlanmasında önemli bir fırsat dönemidir. Bu nedenle, engelli olan çocukların var olan potansiyellerini maksimum şekilde ortaya çıkarmalarına yardım edebilecek müdahale ve hizmetlere ulaşabilmeleri önemli olduğu belirtilmektedir. Buna rağmen, engelli olan çocukların gelişimsel risklere maruz kalma açısından daha savunmasız olmalarına karşın dünya genelinde yaygınlaştırılmaya çalışılan programlar ve planlanan hizmetlerde göz ardı edildikleri belirtilmektedir. Özellikle ülkemiz örneğinde sunulan hizmetlerin yetersiz ve zamanı geçmiş bir anlayışla verildiği; özellikle çocukluk dönemi engelliliğine yönelik planlanacak müdahalelerde farklı bir yaklaşıma ihtiyaç olduğu vurgulanmaktadır. Maksimum potansiyeli ortaya çıkarabilmek ve kullanabilmek için yeni beceriler öğrenme süreci olarak tanımlanan habilitasyon kavramı bugün dünyada farklı ülkelerde çocukluk dönemi engelliğine ilişkin sunulan hizmetlerde benimsenen bir bakış açısıdır. Bu derlemede, çocukluk dönemi engelliliğinde yeni becerilerin kazanılması, sosyal katılımın artırılması ve ailenin sürece farklı boyutlar ile dahil edilmesini öngören bu yaklaşıma ilişkin kavramsal çerçeve, yapılan uygulamalar ve hemşirelerin habilitasyona ilişkin rol ve sorumluluklarının ele alınması amaçlanmıştır. Anahtar kelimeler; Çocuk, engelilik, habilitasyon, hemşirelik ABSTRACT Early childhood development is important opportunity phase for all children for providing lifelong learning and participation in social life. For this reason, it is stated that accessibility of disabled children to activities and services is very important in terms of helping to discover their existent maximum potential. Despite, since these children are vulnerable to developmental risks, this groups are ignored in both programs in a worldwide and planned services extent. Especially in our country, it is emphasized that services delivered in this manner are old fashioned and inadequate and it needs a new approach to plan actions. Habilitation is defined as process for teaching new skills to discover and usage of maximum potential, today it is accepted as a different approach for childhood disabilities in many countries around the world. In this review, the conceptual framework and its implementations and role and responsibilities of nurses for this new concept was tried to explained which foresees gaining new skills in childhood disabilities, increasing participation in social life and participation of families in the teaching procedure.

Çocukluk Dönemi Habilitasyon Uygulamaları

“…Bununla beraber çocuklar; sonradan edinilmiş engellilik, fonksiyon kayıpları olan erişkin bireylerden farklı olarak sahip oldukları yapı ve fonksiyon kayıpları, aktivite kısıtlılıkları ve çevresel faktörlerden etkilendikleri için bir beceriyi ilk defa öğrenme deneyimi yaşamaktadırlar. Bu deneyim çocuğun sadece fizyolojik ihtiyaçlarının karşılanmasını hedefleyen geleneksel rehabilitasyon anlayışından ziyade nöral plastisite, motor öğrenme, aktivite adaptasyonu, aktivite performansı, günlük yaşam aktivitelerine katılım gibi farklı yaklaşımların da özenle irdelendiği aile ve bakım verenlerin ve hatta bireyin içerisinde yaşadığı toplumun üyelerinin de dahil edildiği farklı yaklaşımları benimsenmiş ve 1970-1980 yılları arasında ilk kez gündeme gelen ''habilitasyon'' kavramı olarak tanımlanmıştır (Crnic, Neece, McIntyre ve ark., 2017;Cook, Klein ve Chen, 2017 (Aslan, 2017). Habilitasyon kavramının anlaşılması için en güzel örnek doğumdan itibaren çoğu gelişim alanlarında yaşıtlarından farklılık gösteren serebral palsi (SP)'li çocuklar verilebilir.…”

“…Bu gelişim sürecinde Bronfenberenner'in insan gelişiminin ekolojisi ve Samerff'un ekolojik ve sistem teorilerinin müdahale yaklaşımlarının oluşturulmasında etkili olduğu bilinmektedir. Bronfenbrenner'e göre insanın en iyi gelişimi içinde yaşadığı en yakın boyut olan mikrosisteminde meydana gelirken Sameroff'un y dinamik sistem modelinde ise hem aileden etkilenen hem de aileyi etkileyen bir birey olarak tanımlanan çocuğun gelişimini en iyi şekilde tamamlayabilmesi için hem çocuğun hem de ailenin güçlendirilmesinin önemi vurgulanmaktadır (Bronfenbrenner, 1977;Sameroff, Seifer, Baldwin ve ark., 1977;Aslan, 2017).…”

“…Habilitasyon kavramı yeni bir kavram olmamakla birlikte; sıklıkla yerine rehabilitasyon kavramının kullanılması nedeni ile halen uygun anlamı ile kullanılamamaktadır. Son 50 yıl içerisinde rehabilitasyon ve habilitasyon alanlarındaki ve anlayışındaki gelişmeler özellikle Avrupa ve Amerika'nın öncülük ettiği pediatrik rehabilitasyon gelenek ve yaklaşımlarının içinde habilitasyon kavramının daha etkin şekilde kullanılması ile sonuçlanmıştır (Aslan, 2017). Bununla beraber 2007'den beri habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetleri sırasında bireyin güçlü ve zayıf yönlerinin çok disiplinli bir çerçevede mümkün olan en erken dönemde başlatılmasının önemi vurgulanmıştır.…”

“…Aslan, 2017). Çocukluk dönemine ait habilitasyon iyi uygulama örneklerinin sıklıkla işitme ve görme kaybı olan, SP, otizm spektrum bozukluğu ve Down sendromu gibi toplum içerisinde görülme sıklığı daha yaygın olan durumlara yönelik verildiği ve bu uygulamaların sıklıkla konuya özel merkezler tarafından sunulduğu göze çarpmaktadır.…”