Ebû İshâk eş-Şîrâzî’ye Göre Fiilî Sünnet ve Delâleti

Abstract

Hadis usulü eserlerinde fiilî sünnet kavramıyla ifade edilen Hz. Peygamber’in (s.a.s.) fiilleri, fıkıh usulünde ef‘âlu’r-Resûl kavramıyla ele alınmaktadır. Hz. Peygamber’e aidiyetinin tespit edilmesi açısından kavlî ve takrîrî sünnetle aynı kriterlere sahip olan fiilî sünnet, delâletinin tespiti açı-sından farklı olmaktadır. Bu farklılık ilk dönemden itibaren İslam âlimleri tarafından tartışıla gelmiştir. Bu âlimlerden biri olan Ebû İshâk eş-Şîrâzî (ö. 476/1083), günümüze ulaşan ilk usûlü fıkıh eserlerinden bir kısmının müellifi olması hasebiyle onun fiilî sünnetin delâletiyle ilgili gö-rüşleri önem arz etmektedir. Konuya dair ihtilafları eserlerinde Ef‘âlu’r-Resûl başlığı altında zik-reden Şîrâzî, tercih ettiği görüşleri naklî ve aklî delillerle savunmuş; karşıt görüşleri eleştirmiştir. Ona göre fiilî sünnet, delâlet açısından ibadet maksadıyla yapılan ve ibadet maksadıyla yapılma-yan olmak üzere iki türlüdür. İbadet maksadıyla yapılan fiiller ise bir emre ittibâ, bir emrin beya-nı ve ibtidâi/mücerred yani yeni bir hükmün inşası maksadıyla yapılan fiiller şeklinde üç kısma ayrılır. Bu son kısımdaki fiiller, şer‘î hükmü bilinen ve şer‘î hükmü bilinmeyen olmak üzere iki şekildedir. Bu itibarla fiilî sünnetin delâlet ettiği hükümler, bu kısımlara göre değişmektedir. Bu çalışmada bunlara temas edilmiştir.