Ο σκοπός της διατριβής έγκειται στην αξιολόγηση δύο διαφορετικών βιομηχανικών παραπροϊόντων ως θρεπτικά μέσα ζύμωσης για την παραγωγή ηλεκτρικού οξέος και για την εκχύλιση φαινολικών καθώς και άλλων προϊόντων προστιθέμενης αξίας. Η αποτελεσματική κλασμάτωση αυτών των παραπροϊόντων θα μπορούσε να οδηγήσει στη δημιουργία καινοτόμων βιοδιυλιστηρίων.Το απόβλητο της βιομηχανίας χαρτοπολτού (spent sulphite liquor-SSL), προκύπτει από την όξινη επεξεργασία του ξύλου (εν προκειμένω του δέντρου Eucalyptus globulus) με χρήση θειωδών. Το SSL περιέχει σάκχαρα τα οποία προκύπτουν από την υδρόλυση της ημικυτταρίνης (με κυριότερο σάκχαρο την ξυλόζη), λιγνοσουλφονικά, φαινολικά, οξικό οξύ και άλλες ουσίες οι οποίες μπορούν να δράσουν σαν παρεμποδιστές κατά τη ζύμωση του αποβλήτου από μικροοργανισμούς. Αρχικά μελετήθηκε η εκχύλιση των φαινολικών συστατικών του SSL χρησιμοποιώντας τη μέθοδο εκχύλισης υγρού-υγρού με τη χρήση οξικού αιθυλεστέρα ως διαλύτη εκχύλισης. Ακολούθησε η βελτιστοποίηση των κυριότερων παραμέτρων που επηρρεάζουν την εκχύλιση των φαινολικών όπως η αρχική τιμή pH του αραιωμένου SSL καθώς επίσης και η αναλογία διαλύτη-SSL χρησιμοποιώντας παραγοντικό σχεδιασμό. Στις βέλτιστες συνθήκες (σε τιμή pH της υδατικής φάσης ίσης με 2,22 και αναλογίας διαλύτη-SSL ίσης με 3,67: 1) επιτεύχθηκε η πιο αποτελεσματική εκχύλιση φαινολικών συστατικών με συγκέντρωση ολικών φαινολικών ίση με 7,5 g σε ισοδύναμα γαλλικού οξέος ανά λίτρο SSL. Το ελλαγικό και το γαλλικό οξύ ήταν τα κυριότερα φαινολικά που ταυτοποιήθηκαν στο εκχύλισμα. Η απομάκρυνση των φαινολικών από το SSL οδήγησε στην επίτευξη υψηλότερης παραγωγής ηλεκτρικού οξέος από τα στελέχη Actinobacillus succinogenes και Basfia succiniciproducens σε σχέση με τις ζυμώσεις που πραγματοποιήθηκαν με SSL χωρίς κάποια προεπεξεργασία. Τα πειραματικά αποτελέσματα αποδεικνύουν ότι η απομάκρυνση των φαινολικών συστατικών του SSL οδηγεί όχι μόνο στην παραγωγή ενός προϊόντος προστιθέμενης αξίας όπως τα φαινολικά αλλά ταυτόχρονα συμβάλει στη δημιουργία ενός λιγότερο τοξικού υποστρώματος, κατάλληλου για την βιοτεχνολογική παραγωγή ηλεκτρικού οξέος.Στη συνέχεια μελετήθηκε η δημιουργία βιοδιυλιστηρίου μέσω της κλασμάτωσης του SSL σε λιγνοσουλφονικά, φαινολικά συστατικά και ενός ρεύματος πλούσιου σε σάκχαρα κατάλληλου για την παραγωγή ηλεκτρικού οξέος. Σε πρώτο επίπεδο μελετήθηκε η απομάκρυνση των λιγνοσουλφνικών με τη μέθοδο της εκχύλισης υγρού-υγρού χρησιμοποιώντας ακετόνη και ισοπροπανόλη ως διαλύτες. Η ισοπροπανόλη αποδείχθηκε πιο αποτελεσματικός διαλύτης καθώς η χρήση της οδήγησε στην απομάκρυνση περίπου 80% των ολικών λιγνοσουλφονικών του δείγματος. Το υπόστρωμα που προέκυψε μετά την απομάκρυνση των λιγνοσουλφνικών χρησιμοποιήθηκε σε ζυμώσεις ημισυνεχούς λειτουργίας με τα στελέχη A. succinogenes και B. succiniciproducens οδηγώντας στην παραγωγή 19 g/L ηλεκτρικού οξέος και στις δύο περιπτώσεις. Από την άλλη πλευρά, μελετήθηκε η χρήση υποστρώματος που προέκυψε μετά την απομάκρυνση από το SSL των λιγνοσουλφονικών με τη μέθοδο της νανοδιήθησης σε συνδυασμό με την εκχύλιση των φαινολικών συστατικών η οποία οδήγησε στην παραγωγή 39 g/L ηλεκτρικού οξέος από το στέλεχος B. succiniciproducens. Το ισοζύγιο μάζας για τη συγκεκριμένη μέθοδο έδειξε ότι είναι δυνατή όχι μόνο η επίτευξη υψηλών συγκεντρώσεων ηλεκτρικού οξέος αλλά και ταυτόχρονη παραγωγή 28,1 g λιγνοσουλφονικών καθώς επίσης και 1,15 g εκχυλίσματος πλούσιου σε φαινολικά συστατικά από κάθε 100 g SSL. Μια σημαντική ποσότητα βαρέων μετάλλων απομακρύνθηκε από το SSL είτε με τη χρήση νανοδιήθησης είτε με τη χρήση εκχύλισης με ισοπροπανόλη. Αυτό το καινοτόμο βιοδιυλιστήριο θα μπορούσε να ενσωματωθεί στις σημερινές συμβατικές βιομηχανίες παρασκευής χαρτιού που βασίζονται στη μέθοδο της όξινης επεξεργασίας του ξύλου με θειώδη.Προκειμένου να αυξηθεί η τελική συγκέντρωση ηλεκτρικού οξέος μελετήθηκε η χρήση ακινητοποιημένων βιοκαταλυτών σε υποστρώματα ακινητοποίησης όπως απολιγνινοποιημένα κυτταρινούχα υλικά (ΑΚΥ) και σφαιρίδια αλγνινικών. Η χρήση ακινητοποιημένων κυττάρων του A. succinogenes σε αλγνικά οδήγησε στην επίτευξη υψηλότερης απόδοσης μετατροπής σακχάρων προς ηλεκτρικό οξύ (0,81 g/g) σε σχέση με τη χρήση ακινητοποιημένου βιοκαταλύτη σε ΑΚΥ (0,65 g/g). Η τελική συγκέντρωση ηλεκτρικού οξέος καθώς και η απόδοση που επιτεύχθηκε από τις ακινητοποιημένες καλλιέργειες του στελέχους B. succiniciproducens σε αλγνικά (45 g/L και 0,66 g/g) ήταν υψηλότερες σε σχέση με τις αντίστοιχες τιμές που προέκυψαν από το στέλεχος A. succinogenes σε αλγνικά (35,4 g/L και 0,61 g/g) χρησιμοποιώντας επεξεργασμένο με νανοδιήθηση SSL ως θρεπτικό μέσο ζύμωσης. Ακινητοποιημένες καλλιέργειες του στελέχους B. succiniciproducens σε αλγνικά επαναχρησιμοποιήθηκαν σε τέσσερεις συνεχόμενες ζυμώσεις ημι-συνεχούς λειτουργίας με SSL επεξεργασμένο με νανοδιήθηση, οδηγώντας στη συνολική παραγωγή 64,7 g ηλεκτρικού οξέος με την απόδοση του προϊόντος να κυμαίνεται μεταξύ 0,42-0,67 g/g και παραγωγικότητα μεταξύ 0,29-0,65 g/L/h. Οι ακινητοποιημένες καλλιέργειες βελτίωσαν την αποδοτικότητα της παραγωγής ηλεκτρικού οξέος σε σχέση με τις καλλιέργειες ελεύθερων κυττάρων.Εκτός από το SSL, μελετήθηκε επίσης η αξιοποίηση ενός ακόμα σημαντικού παραπροϊόντος που προκύπτει από τη βιομηχανία ζάχαρης, της πούλπας από σακχαρότευτλα (ή ζαχαρόπιτα). Η πούλπα από σακχαρότευτλα περιέχει κυτταρίνη, ημικυτταρίνη, πηκτίνες και φαινολικά. Η κλασμάτωση του συγκεκριμένου αποβλήτου ξεκίνησε με τον διαχωρισμό των φαινολικών συστατικών χρησιμοποιώντας τη μέθοδο εκχύλισης με υδατικό διάλυμα αιθανόλης. Ακολούθησε κατακρήμνιση των πηκτινών και τα υπολειπόμενα στερεά υδρολύθηκαν αρχικά με τη χρήση διαλύματος H2SO4 και έπειτα με ένζυμα (με τη χρήση του εμπορικού μείγματος ενζύμων Accellerase 1500), με στόχο την παραγωγή ενός υποστρώματος πλούσιου σε σάκχαρα, κατάλληλου για ζυμώσεις ηλεκτρικού οξέος. Η συγκέντρωση των στερεών της υδρόλυσης, η διάρκεια της όξινης υδρόλυσης καθώς και η κατάλληλη συγκέντρωση ενζύμων αποτέλεσαν τις κύριες παραμέτρους που μελετήθηκαν και βελτιστοποιήθηκαν. Υπό τις βέλτιστες συνθήκες (10% συγκέντρωση στερεών, 0,5% H2SO4, 30 λεπτά υδρόλυσης στους 121 oC και 0,5 mL Accellerase ανά g κυτταρίνης) το υδρόλυμα που προέκυψε περιείχε 40 g/L σάκχαρα, κυρίως γλυκόζη και αραβινόζη. Εν συνεχεία αξιολογήθηκε η ικανότητα παραγωγής ηλεκτρικού οξέος από τα στελέχη A. succinogenes και B. succiniciproducens χρησιμοποιώντας τα σάκχαρα του υδρολύματος ως πηγή άνθρακα. Το στέλεχος A. succinogenes έδωσε καλύτερα αποτελέσματα όσον αφορά την τελική συγκέντρωση ηλεκτρικού οξέος σε σχέση με το στέλεχος B. succiniciproducens σε καλλιέργειες διαλείποντος έργου με υδρόλυμα της πούλπας από σακχαρότευτλα ως θρεπτικό μέσο ζύμωσης. Ζυμώσεις ημι-συνεχούς λειτουργίας με το στέλεχος A. succinogenes που πραγματοποιήθηκαν σε εργαστηριακή κλίμακα, οδήγησαν στην παραγωγή 30 g/L ηλεκτρικού οξέος με απόδοση 0,94 g/g και παραγωγικότητα ίση με 0,83 g/L/h. Η διεργασία που αναπτύχθηκε εργαστηριακά μεταφέρθηκε επιτυχώς σε πιλοτική κλίμακα με την πραγματοποίηση ζυμώσεων ημισυνεχούς λειτουργίας σε βιοαντιδραστήρα χωρητικότητας 50 L οι οποίες έδωσαν συγκρίσιμα αποτελέσματα με τις ζυμώσεις σε εργαστηριακή κλίμακα.Ο διαχωρισμός και ο καθαρισμός του βιοτεχνολογικά παραγώμενου ηλεκτρικού οξέος μελετήθηκε με την αξιολόγηση πέντε διαφορετικών μεθόδων: με κατακρήμνιση με τη χρήση ασβεστίου, με εξαλάτωση, με απευθείας κρυστάλλωση είτε με οξίνιση του μέσου είτε με τη χρήση κατιονανταλλακτικών ρητινών, με εκχύλιση χρησιμοποιώντας αμίνες σε οργανικούς διαλύτες και με τη μέθοδο της ηλεκτροδιάλυσης. Από όλες τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν η μέθοδος της απευθείας κρυστάλλωσης με τη μέθοδο των κατιονανταλλακτικών ρητινών έδωσε τα καλύτερα αποτελέσματα, καθώς η απόδοση ανάκτησης του ηλεκτρικού οξέος ήταν της τάξεως του 79% με καθαρότητα 96%, ακολουθούμενη από τη μέθοδο εκχύλισης με τη χρήση αμινών σε οργανικό διαλύτη με την οποία ανακτήθηκε το 73% του ηλεκτρικού οξέος από το θρεπτικό μέσο με καθαρότητα 97,2%.
