Evkâf-ı Müstesna After Tanzimat

Abstract

Osmanlı Devleti'nde XIX yy'da yenileşme hareketi başlamadan evvel, vakıf araziler kendi mütevellileri tarafından idare edilmekteydi. Tımar, zeamet ve mukataat gibi toprakların çoğunluğunun tâşir, ferağ ve intikalâtı ise sahib-i arz tarafından yürütülmekteydi. Evkaf Nezâreti'nin kurulmasından sonra, sayıları sekiz adet olan Eizze-i Kiram ve Guzat-ı İzam vakıfları idarî ve vergi muafiyeti bakımından istisna tutulmuştur. Tanzimat'ın başlamasıyla birlikte, bütün arazinin ve hatta selâtin-i izam denilen padişah vakıf arazilerinin, mîrî yani devlet hazinesi tarafından tâşir edilerek bedellerinin ashabına ödenmesi kararı alınmıştır. Fakat bu karardan, Eizze-i Kiram ve Guzat-ı İzam vakıfları istisna edilmiştir. Bu vakıfların sayıları sonradan yeni eklemelerle on dörde çıkarılmış, ardından tekrar sekize indirilmiştir. Ancak sonradan bazı vakıflara yeniden müstesna statüsü verilerek sayıları artırılmıştır. Bunların yanında bir dönem, İmâm-ı Âzam Vakfı ile Zeynelâbidîn Zâviyesi'nin de müstesna tutulduğu görülmektedir. En son olarak da II. Meşrutiyet'ten sonra, istisna tutulan vakıfların sayısı yeniden sekize düşürülmüştür. Bunun yanında, Enbiya-yı izam vakıfları ile İcâre-i vâhideli çiftlikât-ı mevkûfe de Hazine-i Evkaf tarafından idare edilen istisna vakıflardandır. Bu vakıflar ile Evkâf-ı Müstesnanın istisnaiyeti, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında kaldırılmıştır.

Konya Mevlânâ Külliyesi’nin Celâlîye Evkâfı ve Tarihî Gelişim Süreci

“…Dolayısıyla Osmanlı Devleti'nin dört bir yanına dağılan ve Evkâf-ı Celâlîye adı altında kaydedilen gelir getiren yapılar ve mallar, Mevlânâ soyundan gelen mütevelli Çelebiler tarafından yönetilmeye devam edilmiştir. Toplanan gelirler sadece Konya Mevlânâ Dergâhı için değil diğer mevlevîhâne veya zâviyelerin ihtiyaçlarına göre de taksim edilmiştir (Koç, 2020(Koç, , s. 1166(Koç, -1173…”