Fi̇zi̇ksel Zorlanma Ve Algilanan İş Yükü Düzeyleri̇ni̇ Di̇kkate Alan İş Rotasyonu Öneri̇si̇

Abstract

Üretim verimliliğini etkileyen en önemli faktörler arasında işçilerin fiziksel ve zihinsel kapasiteleri gelmektedir. Bu kapasiteleri en etkin şekilde kullanmak için uygulanan farklı iş organizasyonu stratejileri bulunmaktadır. Bu stratejiler arasında iş rotasyonu stratejisi farklı endüstriler tarafından yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. İş rotasyonu ile işçinin sorumlulukları, yaptığı işlerin nitelikleri ve işçinin yetenekleri artmaktadır. Bununla birlikte, fizyolojik stres, zorlanma ve kas gruplarının yorgunluk düzeyi iş rotasyonu sayesinde azalmaktadır. Aynı zamanda, mesleki kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarının sıklık ve şiddet düzeyleri de azalmaktadır. Bu çalışmada, işçilerin izinli oldukları günleri ve performans düzeylerini dikkate alarak optimal haftalık iş rotasyonu stratejisi doğrusal olmayan 0-1 tam sayılı programlama ile üretim miktarının en büyüklenmesi ve zihinsel yorgunluk ile fiziksel yorgunluk düzeylerinin en küçüklenmesi amaçlanarak önerilmiştir. Önerilen modelde, işçinin önceden belirlenen bir performans düzeyi ile her biri işi gerçekleştirebildiği kabul edilmiştir. Birim başına görev süresi, elle yapılan tekrarlı işlerde işçinin performansının belirlenmesi amacıyla ölçülmüştür. Buna göre, her bir işçi kendi performans düzeyine göre tanımlanmıştır. Hızlı Tüm Vücut Değerlendirme (Rapid Entire Body Assessment-REBA) ve NASA İş Yükü İndeksi (National Aeronautics and Space Administration Task Load Index-NASA-TLX) yöntemleri sırasıyla fiziksel ve zihinsel maruziyeti değerlendirmek için kullanılmıştır. Önerilen modelin sonuçları BARON çözücüsü kullanılarak elde edilmiştir.

Tekrarlanan işlerde algılanan zihinsel iş yükü

“…Çalışana etki eden yükün ağırlığı, yüke maruz kalma süresine ve sıklığına bağlı olarak değişen iş yükünün fiziksel güce bağlı olan kısmı fiziksel iş yükü ile ifade edilirken hesaplama, karar verme, hatırlama ve araştırma gibi zihinsel güce bağlı olan kısmı zihinsel iş yükü olarak ifade edilir. Hem fiziksel iş yükü hem de zihinsel iş yükü çalışanın sağlığını, performansını ve verimini, dolayısıyla da işin verimini etkiler [1][2][3][4][5][6].…”

“…Yener ve ark. [6], çalışmalarında işçilerin fiziksel ve zihinsel zorlanmalarını en küçüklemeyi aynı zamanda üretim miktarını en büyükleyecek iş rotasyonunu belirlemeyi amaçlamışlardır. Zihinsel zorlanmayı hesaplarken NASA-TLX yönteminden yararlanmışlardır.…”

“…Bu boyutların kısa açıklamaları ve değerlendirme aralıkları Tablo 1'de verilmiştir. Yöntemin hekimlerin [4,15] ve hemşirelerin [16] zihinsel iş yüklerinin belirlenmesinde, üretim miktarını arttırmak üzere iş rotasyonu stratejisinin oluşturulmasında [6], gıda üretiminde çalışanlarda [17], engelli insanlar için teknoloji tabanlı yardımcı çözümlerde [18], artırılmış gerçeklik destekli öğrenme sistemi kullanarak katı geometrinin öğrenilmesinde [19], proje uzmanı seçiminde [20] ve E-ticaret sektöründe [21] gibi birçok uygulama örnekleri vardır. Tablo 1.…”

“…NASA-TLX bilişsel yük değerlendirme boyutları [4,22]. Burada; MD, PD, TD, P, E, F algılanan iş yükünün altı boyutunu : x MD, PD, TD, P, E, F olmak üzere algılanan iş yükünün her bir boyutuna ilişkin baskın olma sıklığını göstermektedir [6,22].…”

“…Çaba boyutunda, çalışanın iş ile ilgili zihinsel ve fiziksel olarak ne kadar çaba gösterdiği değerlendirilmektedir. Son boyut olan rahatsızlık seviyesi boyutunda ise çalışanın iş süresince isteksiz, sinirli, güvensiz hissetme durumları belirlenmektedir[6]. Her bir boyutun karşılaştırıldığı boyuta göre baskın gelmesi sıklık olarak değerlendirilmekte ve sıklık değer toplamı, toplam ikili karşılaştırma sayısına bölünerek her bir boyutun ağırlığı bulunmaktadır.…”