Formy siedzib średnich i niższych rangą urzędników krzyżackich w granicach obecnej Polski

Abstract

Formy siedzib średnich i niższych rangą urzędników krzyżackich w granicach obecnej Polski Forms of medium and lower rank Teutonic Order officials' seats within the borders of present PolandZarys treści. Spośród około 70 siedzib średnich i niższych rangą urzędników krzyżackich (wójtów, prokuratorów, leśnych, rybickich oraz nienależących do korporacji zakonnej komorników) w granicach obecnej Polski blisko połowa była przedmiotem badań archeologicznych, jednak stan rozpoznania znacznej ich części jest niewystarczający. Należy jednak stwierdzić, że mimo tego zastrzeżenia można sformułować pewne wnioski. Wspomniane siedziby były bardzo zróżnicowane pod względem form i funkcji. Wśród nich możemy wyróżnić monumentalne obiekty o charakterze pałacowym (np. nieregularny zamek w Sztumie), niewielkie, murowane wieże mieszkalno-obronne (np. zamek w Ełku), budowle o lżejszych konstrukcjach (siedziba prokuratora w Pniu), a także zamki nawiązujące formą do kaszteli konwentualnych (zamek w Szczytnie). Obecny stan badań zmusza do rewizji rozpowszechnionego w literaturze poglądu, że zamki wójtowskie były większe od prokuratorskich, najmniejsze zaś były siedziby leśnych, rybickich i komorników. Zdarzało się, że siedziby wójtów były mniejsze niż prokuratorów. Niektóre zamki prokuratorskie dorównywały skalą dużym założeniom wójtowskim, a siedziby leśnych, rybickich i komorników nie odbiegały od wielu siedzib prokuratorów. Z tego względu nie należy stosować określeń: "model zamku wójtowskiego", "model zamku prokuratorskiego" albo "model zamku komornickiego".Słowa kluczowe: zamki krzyżackie, stan badań, dwory krzyżackie, Prusy krzyżackie, architektura obronna, średniowiecze, archeologia.