Frontex and the evolution of European border control

Abstract

Το 2005 ξεκίνησε την επιχειρησιακή του δράση στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τον έλεγχο των συνόρων, Frontex. Έκτοτε έχει εξελιχθεί σε κεντρική συνιστώσα του καθεστώτος ελέγχου των συνόρων στην ΕΕ, καθοδηγώντας ευρωπαϊκές και εθνικές δράσεις για τη διαχείριση της παράτυπης μετανάστευσης. Με αδιάκοπη παρουσία στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ και ουσιώδεις ενισχύσεις στο καταστατικό του, όπως ο μετασχηματισμός του σε Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή εν μέσω της μεταναστευτικής κρίσης του 2015, ο Frontex συνιστά έναν από τους πιο αμφιλεγόμενους οργανισμούς της ΕΕ. Ωστόσο, δεν αποτελεί μονάχα έναν ευρωπαϊκό οργανισμό, όπως συνήθως διατείνεται η ακαδημαϊκή βιβλιογραφία. Αντιθέτως, είναι ένας βασικός δρών, που διαμορφώνει τόσο τα σύνορα όσο και τους συνοριακούς ελέγχους στην Ευρώπη. Διερευνώντας τον ρόλο του στους συνοριακούς ελέγχους, η παρούσα διατριβή εισάγει στην ανάλυση την έννοια της κουλτούρας. Μέσω της θεωρίας του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού, προκρίνει το αναλυτικό πλαίσιο που αναπτύχθηκε από τον Ruben Zaiotti για τις «κουλτούρες του ελέγχου των συνόρων». Αυτή η επιλογή προσφέρει ένα καινούργιο πρίσμα για τη διερεύνηση του Frontex μέσα από ιδεατά και διυποκειμενικά στοιχεία. Πληρώνοντας ένα κενό στη βιβλιογραφία, που αφορά στην παράλειψη αναγνώρισης της ύπαρξης και λειτουργίας μιας κοινότητας πολιτικής για τον έλεγχο των συνόρων, η διατριβή εξετάζει τον Frontex ως δρώντα των συνοριακών ελέγχων και μέλος μιας κοινότητας δημόσιας πολιτικής. Το κεντρικό ερευνητικό ερώτημα είναι «πώς ο Frontex επηρεάζει την κουλτούρα για τον έλεγχο των συνόρων;». Η απάντηση δίνεται μέσα από μια ποιοτική μεθοδολογία, η οποία απαρτίζεται από ανάλυση εγγράφων και θεσμικού λόγου, ημιδομημένες συνεντεύξεις με εθνικούς συνοριοφύλακες και αξιωματούχους του Frontex, ιχνηλάτηση διεργασιών, περιπτωσιολογική συγκριτική ανάλυση του ελληνικού χερσαίου συνόρου στον Έβρο και του ιταλικού θαλάσσιου συνόρου στη Lampedusa και επιτόπια ανάλυση με έρευνα πεδίου στα δύο αυτά σύνορα. Η διατριβή υποστηρίζει ότι ο Frontex διαμορφώνει τους συνοριακούς ελέγχους στην ΕΕ μέσα από την προώθηση μιας νέας κουλτούρας, που αποτελεί, πλέον, τη νέα κυρίαρχη κουλτούρα για τον έλεγχο των συνόρων στην Ευρώπη, καθώς έχει διαδεχθεί το καθεστώς που οριζόταν από τη Schengen. Συγκεκριμένα, η κουλτούρα αυτή συγκροτείται από μια νέα κοινότητα για τον έλεγχο των συνόρων που προωθεί θεωρήσεις και πρακτικές ελέγχου, που δεν απαντώνται μόνον στον Frontex, αλλά και στα σύνορα. Συνεπώς, έχει συντελεστεί μια εξέλιξη από το παράδειγμα των συνοριακών ελέγχων της Schengen σε ένα νέο πρότυπο. Μέσω της διενέργειας πρωτογενούς έρευνας και ανάλυσης, η διατριβή απεικονίζει μια νέα πραγματικότητα στα σύνορα και μια διαφορετική λειτουργία του Frontex, η οποία υπερβαίνει τις τεχνοκρατικές του αρμοδιότητες. Η διατριβή συνεισφέρει στη συζήτηση για την αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης σε επίπεδο ΕΕ αλλά και τη φύση των συνοριακών ελέγχων υπό το διαμορφωθέν περιβάλλον πόλωσης, που κυριαρχείται από τους προβληματισμούς που γεννά το φαινόμενο της παράτυπης μετανάστευσης.