Gaziantep’te Din ve İnançlarla İlgili Tespitler

Abstract

Gaziantep, insanlığın en eski yerleşim yerlerinden birisidir. Bu özelliğini günümüze kadar sürdürmesi bölgeye zenginlik katmıştır. Birikmiş olan bu zenginliği gözden geçirdiğimizde, her aşamasında çeşitli din ve inançların izlerine rastlarız. Yapılan araştırmalar da insanlık geçmişinin hiçbir aşamasında inançtan yoksun bir toplumun bulunmadığını ortaya koymuştur. Başka bir ifade ile inanç insanlık tarihi kadar eskidir. Bulgular, tarihin her aşamasında din ve inancın izlerine mutlaka rastlandığını göstermiştir. 
 Gaziantep’in içinde yer aldığı bölge Mezopotamya ile Akdeniz arasında yer almaktadır. Burada ilk medeniyetler yeşermiştir. Bölge ayrıca Güney ve Akdeniz taraftan başlayıp batıya, doğuya ve kuzeye giden yolların kavşağında bulunmaktadır. En önemlisi meşhur tarihî İpek Yolu buradan geçmektedir. Tüm bunlar bölgenin bir yandan tarih öncesinden beri insan topluluklarının uğrak yerine dönüşmesine, öte yandan bölgede çeşitli din ve inançların yaşamasına uygun zemin yaratmıştır. Bölgenin tarih boyunca yaşadığı toplumsal, kültürel ve siyasî değişim ve dönüşümlere bağlı olarak bu çeşitlilik gittikçe artmıştır. Tarihinin en önemli aşamasında İslam dinini bünyesine barındırarak, bu özelliğini uzun süredir devam ettirmektedir. İslam’ın da sağladığı hoşgörü ortamı ve geleneği sayesinde eski din ve inançların izlerine hala rastlamak ve onları müşahede etmek mümkündür. 
 Çalışmamızı sınırlandırarak İslam’ın dışındaki din ve inançların izlerine kısaca değinmek istiyoruz. Araştırmamızda önce Gaziantep’in eski dönemlerine işaret edeceğiz. Bu bağlamda Hititliler döneminden örnekler vereceğiz. Döneme ait izleri ilçe ve oradaki kalıntıları baz alarak değerlendireceğiz. Ardından Romalılar ve Yunanlıların Gaziantep ve çevresine önemli izler bıraktığına değineceğiz. Bu bağlamda Dülük ve Zeugma kentlerinin önemini belirteceğiz. Mitra kültünün etkilerini vurgulamaya çalışacağız. Bir sonraki aşamada ve özellikle son dönemlere kadar mevcudiyetini koruyan dinlerden Yahudilik ve Hıristiyanlığın Gaziantep ve çevresindeki izleri üzerinde genişçe duracağız. Bu dinlerin bölgedeki ilk ortaya çıkışları ve tarihi serüvenlerini gündeme getireceğiz. Ardından mensuplarının Müslümanlarla nasıl geçindiklerine, bu ilişkilerin seyrinin nasıl devam ettiğine değineceğiz. Son olarak zikri geçen dinlerin ve mensuplarının yakın dönem ve günümüzdeki durumlarını ele alacağız ve bu doğrultuda tespitler yapacağız.
 Bunun yanında Gaziantep, Birecik’ten başlayıp Akdeniz kıyılarına, Kahramanmaraş'tan başlayıp Halep’e ve Diyarbakır’dan başlayıp İskenderun’a kadar uzanan ana yollar üzerinde bulunan ve ayrıca Türkiye ile Suriye münasebetlerinde öne çıkan önemli şehirlerinden birisidir. Dolaysıyla Gaziantep ve çevresinin her dönemde olduğu gibi bundan sonra da inanç, kültür ve ticaret merkezi olma potansiyelini koruduğunu ifade etmeye çalışacağız.
 Araştırmamızda ele alınan konu başlıklarının sağlıklı bir şekilde ortaya konulabilmesi için deskriptif metodunu tercih ettik. Buna bağlı olarak olgu ve olaylara nesnel yaklaşmaya çalıştık. Çalışmamızda esas alınan kaynakları önce taramadan geçirdik ve ardından gerekli analizleri yaptık. Bunun yanında Gaziantep’i direk konu edinen kaynaklara öncelik verdik. Bu bağlamda yakın dönemle ilgili bazı örnekleri özellikle bölge insanlarının hatıralarından seçmeye çalıştık.