Het aanpassingsdilemma online: een verkennend onderzoek naar extreemrechts op social media

Abstract

Wetenschappelijk onderzoek naar offline manifestaties van extreemrechts wordt bemoeilijkt door het zogenaamde aanpassingsdilemma: individuen en groepen die hun extreemrechtse ideologie verhullen of matigen om sancties of stigmatisering te voorkomen. Al sinds het ontstaan van het internet wordt er door extreemrechtse groeperingen en individuen gebruik gemaakt van digitale kanalen en middelen om een omgeving van gelijkgestemden te vinden waar zij openlijk uit kunnen komen voor hun extreemrechtse ideeën en minder maatschappelijke weerstand ervaren dan offline. In toenemende mate wordt daarbij niet langer gebruik gemaakt van specifieke websites en fora met rechts-extremistische content of deepen darkwebpagina's, maar ook van mainstream-socialmediaplatforms zoals Twitter en Facebook. In deze bijdrage wordt verslag gedaan van een studie naar de wijze waarop drie Nederlandse rechts-extremistische groeperingen, te weten de NVU, Pegida en Voorpost, gebruik maken van diverse socialmediaplatforms in het jaar 2017. Onze resultaten laten zien dat deze extreemrechtse groeperingen social media gebruiken om hun ideologie uit te dragen, een groepsidentiteit te construeren en op te roepen tot (democratische) vormen van verzet. Daarnaast illustreert deze bijdrage dat het aanpassingsdilemma van extreemrechts ook een digitale equivalent kent. De extreemrechtse ideeën worden op social media niet per definitie verhuld, maar wel aangepast aan de gestelde eisen van de digitale omgeving. Het gaat hierbij niet om 'impression management' in termen van het uitdragen van identiteit, maar eerder om 'content management' om ervoor te zorgen dat de extreemrechtse ideologieën via social media blijvend kunnen worden uitgedragen. Inleiding Na een periode van neergang lijkt er in Nederland sinds 2014 een lichte opleving van het rechts-extremisme, 1 zo blijkt uit een recente publicatie van de Algemene Inlichtingen-en Veiligheidsdienst (AIVD, 2018). Wetenschappelijk onderzoek naar extreemrechts wordt bemoeilijkt door het zogenaamde aanpassingsdilemma: individuen en groepen die hun extreemrechtse ideologie verhullen of matigen om sancties of stigmatisering te voorkomen (Van Donselaar, 1991, 15-17; Van der Valk & Wagenaar, 2010, 30). Diverse internationale studies schetsen echter dat rechts-extremistische groepen en individuen al sinds het ontstaan van het 1 De termen extreemrechts en rechts-extremisme worden in deze bijdrage inwisselbaar gebruikt.