I. Dünya Savaşı’nda Erzurum Vilayetinin Demografisine Dair Tespitler

Abstract

Bu çalışma 12-14 Kasım 2015 tarihlerinde İzmir 9 Eylül Üniversitesinde Türk Tarih Kurumu tarafından düzenlenen Uluslararası I. Dünya Savaşı Sempozyumu (Türk-Rus Penceresi)'nda takdim edilmiş sözlü bildirinin düzenlenmiş ve gözden geçirilmiş halidir. Öz Savaşlar ve özellikle dünya savaşları toplumlar ve kurumlar üzerinde çok ciddi tahribat yapan süreçlerdir. Bilhassa I. Dünya Savaşı küresel ittifak sistemlerinin karşı karşıya geldiği ilk örneklerden olarak dünya tarihi açısından o zamana dek benzeri görülmemiş felaketlere yol açmıştır. Siyaset, demografi, şehirleşme ve iskân gibi pek çok alanda bir dönüm noktası olarak ele alınan bu büyük hadisenin demografik boyutunun büyüklüğünün, yaşanan göçler ve ölümlerle birlikte daha iyi anlaşılacağı açıktır. Bugüne dek yapılan pek çok nicel değerlendirme bu mevzuya ışık tutmuştur. Kaybın sayısal olarak tespit edilebilmesi için nüfusun ve göç vetiresinin rakamlarla ele alınması da bir zorunluluktur. İşgal ve istila durumlarında müstevli güçler işgal ettikleri bölgelerin nüfus ve tapu gibi kayıtlarını da ya imha etmiş ya da beraberlerinde ülkelerine götürmüşlerdir. Bu çalışmada arşiv belgelerinin ışığında, I. Dünya Savaşı sırasında Erzurum Vilayetinin nüfusu ile ilgili tespit ve mülahazalara yer verilecektir. Zira yüz yıl önce coğrafi olarak Doğu Anadolu'nun önemli bir kısmını teşkil eden Erzurum Vilayeti, ihtiva ettiği sancaklarıyla birlikte işgal ve istila edilmiş, ahali ve şehir ciddi kayıplar yaşamıştı. Bu vesile ile nüfus gibi-Ermeni iddiaları da göz önünde bulundurulduğunda-önemli bir tartışma sahasında ortaya konan belgelerle Erzurum'daki demografik hareketlilikler incelenecektir. Başbakanlık Osmanlı Arşivi kapsamında bulunan Dâhiliye Nezareti'nin Sicill-i Nüfus, Şifre ve İdare-i Umumiye gibi fonlarından elde edilen verilerle Erzurum vilayeti ve bağlı sancakların savaş öncesi ve sonrasındaki demografik yapısı üzerinde durulacaktır. Netice itibariyle hem savaşın tahripkâr etkileri bir kez daha ortaya konmuş hem de Erzurum gibi özel bir bölgenin savaştan nasıl etkilendiği aydınlatılmış olacaktır.