Influence of Arsenic Compounds on the Colour Palette of 15th- and 16th-Century Icons from the National Museum in Cracow

Abstract

Wpływ związków arsenu na paletę barw piętnasto- i szesnastowiecznych ikon z Muzeum Narodowego w Krakowie Muzeum Narodowe w Krakowie posiada w swojej kolekcji piętnasto- i szesnastowieczne ikony z terenów dawnej Rzeczypospolitej, wyróżniające się obecnością związkówarsenu zarówno w barwnych warstwach malowidła, światłach, jak i na powierzchni gładkich teł – co należy do rzadkości. W historycznych traktatach malarskich żółty siarczek arsenu – aurypigment (As₂S₃) – w połączeniu z indygiem stosowano do otrzymania zieleni, a samodzielnie lub w połączeniu z bielami do imitacji złoceń, w tym chryzografii. Wśród najstarszych późnobizantyńskich traktatów malarskich tło wykonane aurypigmentem zostało wymienione jedynie w rękopisie ormiańskim. Mineralne i syntetyczne formy niestabilnych chemicznie pigmentów arsenowych, takie jak aurypigment, realgar i pararealgar (As4S4 lub AsS), ulegają degradacji do częściowo transparentnego trójtlenku arsenu (arsenolitu). Zmiany kolorystyczne zidentyfikowane w mieszaninach kolorystycznych, a szczególnie tłach dziewięciu ikon z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, wraz z analizą techniki i technologii na podstawie opublikowanych badań, pozwalają na przyporządkowanie czterech z nich: ikony Chrystus Pantokrator z archaniołami (MNK XVIII-27) – omówionej w niniejszym artykule, a także ikon Św. Jan Chrzciciel i św. Paweł (z rzędu Deesis, MNK XVIII-26), Sąd Ostateczny (MNK XVIII-10) oraz Sąd Ostateczny (MNK XVIII-32), do ormiańskiej i południowobałkańskiej tradycji malarskiej.