Intersysteemkenmerken als leidraad voor therapiekeuze

Abstract

De centrale vraag in dit artikel luidt: welke systeembenaderingswijze is op welk moment, bij welk systeem, bij welke vraagstelling en bij welke mogelijkheden aangewezen? Er wordt voor gepleit om bij het beantwoorden van deze vraag niet slechts de aandacht te richten op intrasysteemkenmerken van de hulpvragers, maar ook op de kenmerken van de interactie, op de intersysteemkenmerken, die onder meer tot uitdrukking komen in de interactie tussen de hulpvragers en de hulpverleners. Voorgesteld wordt om een ordeningsmodel voor systeembenaderingswijzen te ontwerpen op basis van vooral deze intersysteemkenmerken. Tevens wordt ervoor gepleit de uiteindelijke beslissing voor een bepaalde systeembenaderingswijze tot stand te laten komen in overleg tussen het hulpvragend en het hulpverlenend systeem.. InleidingDe verschillende systeembenaderingswijzen hebben hun eigen begrippenkader, analysemodel en therapeutische strategiee¨n. Binnen elke benaderingswijze wordt een symptoom binnen een hulpvragend systeem geı¨nterpre-teerd in het kader van het relevante systeemfunctioneren. Het is echter niet altijd duidelijk welke invalshoek de meeste kansen biedt op een effectieve aanpak en welke het beste aansluit bij de verwachtingen en mogelijkheden van de hulpvragers. Een overkoepelend ordeningsmodel voor de toepassing van systeemtherapiee¨n ontbreekt vooralsnog. De Nederlandse handboeken over gezinstherapie (Hendrickx, Boeckhorst, Compernolle & Van der Pas, 1991; Lange, 1994a; Van der Pas, 1992) presenteren verschillende systeembenaderingswijzen naast elkaar, zonder een kader te scheppen dat het mogelijk maakt tot een verantwoorde keuze van een systeembenaderingswijze te komen. Ook in het Amerikaanse handboek van Gurman en Kniskern (1991) ontbreekt een dergelijk overzicht.Op de vraag op welk moment systeemtherapie aangewezen is, ga ik in dit artikel niet in. Deze thematiek wordt door Van der Pas (1990) verkend in haar beschrijving van de reikwijdte van de systeemoptiek oftewel het territorium van de gezinstherapeut. De centrale vraag hier is: als systeemtherapie geı¨ndiceerd is, welke benaderingswijze is dan aangewezen, en hoe komt een uiteindelijke keuze tot stand? Overzicht van de huidige systeembenaderingswijzenOndanks de relatief korte bestaansgeschiedenis van de systeemtherapie kent deze een veelvoud aan theoriee¨n en behandelmodellen. Verschillende auteurs hebben geprobeerd hier ordening in aan te brengen.Lange (1994a) geeft het volgende overzicht van de meest gangbare systeembenaderingen. De benaming van een stroming verwijst naar het achterliggend therapiemodel en naar de hieruit voortvloeiende behandelwijze. Van