Muhakeme faaliyeti, hangi hukuk dalına ait olduğu önemli olmaksızın bir oluşa yöneliktir ve bir ‘Oluş Hukuku’dur. Formalitelerden meydana gelen bir şekil hukuku olmayıp, maddi içeriğe sahiptir. Ceza muhakemesi ile medenî muhakemede dâva malzemesinin toplanması bakımından farklı yöntemlerin benimsenmiş olması, medenî muhakemenin yalnızca şeklî gerçeğe ulaşmak gibi bir amacının olduğu anlamına gelmemektedir. Gerçek, her yargı kolu bakımından bir ve aynıdır. Ceza yargılaması sonucunda fiilin ispatına ilişkin olarak hâkimde oluşan vicdani kanaatin esasını, genellikle salt bir maddi gerçek oluşturmamaktadır. Maddi gerçek, fiilin bir suç işlendiği iddiasıyla çatışan menfaatlerin dengelenmesi çerçevesinde hukuka uygunluk denetiminden geçen, ağırlıklı olarak maddi içeriğe sahip bir izdüşümünü ifade etmektedir. Maddi gerçek, yaşanmış bir olayın delillerin hukuka uygunluğunu belirleyen usul kuralları çerçevesinde yargıcın gerekçeli olarak ikna olduğu ve hüküm haline getirdiği kısmıdır. Başka bir ifadeyle, hükmidir. Katı dışlama kurallarının olduğu bir sistemde maddi gerçek, daha çok bu kuralların belirlediği bir görünümü ifade eder ve ağırlıklı olarak normatif içeriğe sahiptir.