Search citation statements
Paper Sections
Citation Types
Year Published
Publication Types
Relationship
Authors
Journals
Klasik şairler, pek çok konuyu şiirlerine çeşni olarak katmıştır. Şairler diğer ilimlerin yanında ilm-i tencim, ilm-i nücûm olarak bilinen astroloji ve astronomi ile ilgili pek çok olguyu da edebiyatla harmanlamış ve çeşitli sanatlarla eserlerine dâhil etmiştir. Cevzâ olarak bilinen İkizler burcu da bu olgulardan biridir. Burçlar kuşağı üzerinde bir takımyıldız olan İkizler, Cevzâ, Tevemîm, Ettevemân, Dü-peyker gibi isimlerle de bilinir. Latince’de Gemini olarak geçer. Avcı takımyıldızı ise Grek mitolojisinde Orion olarak bilinen bir devdir. Avcı, Araplar tarafından Cebbâr olarak isimlendirilmiştir. Boğa ve İkizler takımyıldızlarının tam ortasında, biraz güneylerinde yer alır. Yapılan taramalarda, bazı şairlerin hem İkizler burcu için hem de Avcı takımyıldızı için Cevzâ kelimesini kullandığı, pek çok araştırmacının ise bu kelimeyi sadece İkizler burcu manası vererek yorumladığı görülmüştür. Bu çalışmada İkizler ve Avcı takımyıldızları ile ilgili astronomik, mitolojik ve astrolojik bilgiler verilerek bu takımyıldızların şiirlerde nasıl ele alındıkları, Cevzâ ile ilgili kavram karmaşasının sebepleri ve çözümü açıklanmaya çalışılacaktır.
Klasik şairler, pek çok konuyu şiirlerine çeşni olarak katmıştır. Şairler diğer ilimlerin yanında ilm-i tencim, ilm-i nücûm olarak bilinen astroloji ve astronomi ile ilgili pek çok olguyu da edebiyatla harmanlamış ve çeşitli sanatlarla eserlerine dâhil etmiştir. Cevzâ olarak bilinen İkizler burcu da bu olgulardan biridir. Burçlar kuşağı üzerinde bir takımyıldız olan İkizler, Cevzâ, Tevemîm, Ettevemân, Dü-peyker gibi isimlerle de bilinir. Latince’de Gemini olarak geçer. Avcı takımyıldızı ise Grek mitolojisinde Orion olarak bilinen bir devdir. Avcı, Araplar tarafından Cebbâr olarak isimlendirilmiştir. Boğa ve İkizler takımyıldızlarının tam ortasında, biraz güneylerinde yer alır. Yapılan taramalarda, bazı şairlerin hem İkizler burcu için hem de Avcı takımyıldızı için Cevzâ kelimesini kullandığı, pek çok araştırmacının ise bu kelimeyi sadece İkizler burcu manası vererek yorumladığı görülmüştür. Bu çalışmada İkizler ve Avcı takımyıldızları ile ilgili astronomik, mitolojik ve astrolojik bilgiler verilerek bu takımyıldızların şiirlerde nasıl ele alındıkları, Cevzâ ile ilgili kavram karmaşasının sebepleri ve çözümü açıklanmaya çalışılacaktır.
Tabiatın önemli bir parçası olan kozmik âlem deyince ilk başta aklımıza gökyüzü, felek, güneş, yıldızlar, ay, gezegenler ve bunlarla ilgili kavramlar gelir. Şairlerimiz ve yazarlarımız, değişik özellikleri dolayısıyla bu unsurlara eserlerinde sıklıkla yer vermişlerdir. Bu unsurları şiirlerinde kullanırken şairler, yalnızca kelimelere vakıf olmadıklarını, içinde yaşadıkları evrenin sakinlerini yani felek kavramını, yıldızları, yıldız kümlerini, gezegenleri ve diğer kozmik unsurları yakından tanıdıklarını gözler önüne sermişlerdir. Bu unsurlar, güneş ve ayda olduğu gibi bazen şekilleri ve özellikleri dolayısıyla sevgiliye benzetilmiş ve âşık için benzersiz oluşu yönüyle ele alınmıştır. Bazen de felekte olduğu gibi gerek sürekli dönüşü, gerekse yükseklerde bulunuşu, ulaşılmaz oluşu gibi özelliklerinden dolayı olumsuzluklarla birlikte anılmıştır. Sonuç itibari ile şairler, farklı çağrışımlarla şiirlerine güzellik katmanın yanı sıra bu tür kullanımlarla da okuyucuya hayal gücünü genişletme adına eşsiz imkânlar sunmuşlardır. Edebî metinler dikkatle incelendiğinde bunların çoğunun, gerçekte o devir insanının gökyüzü hakkındaki samimi fikirlerinin yansıması olduğu açıkça görülür. İşte Farsça söyleyen 16. yüzyıl Osmanlı şairlerinden olan Sâilî-i Şîrâzî'nin Dîvân'ı da içinde bir hayli kozmik unsur barındıran bir eserdir. Dolayısıyla bu çalışma, Sâilî'nin Dîvân'ındaki kozmik unsurların tespit edilerek bu unsurların özelliklerini ve ne şekilde ele alındıklarını örnekler vererek ortaya koyma amacıyla oluşturulmuştur.
Klasik edebiyat metinlerini anlama noktasında gerçekleştirilen şerh, tahlil ve sözlük çalışmalarının yanı sıra bazı kelime, deyim ve tabirlerin anlamına yönelik makale ve bildiri düzeyinde hazırlanan çalışmalar, klasik şiirin mana alanına yönelik önemli veriler sunmaktadır. Klasik şiir metinlerini çözümleme esnasında başvurulan bu kaynaklar, sözlüklerde manası verilmeyen ve çok fazla bir metin tanığına sahip olmayan kelime ve kelime gruplarının anlaşılmasında yetersiz kalabilmektedir. “Sâye sultânı” da bu çerçevede değerlendirilebilecek bir tabirdir. Zira tabirin Osmanlıca, Farsça ve Arapça muhtelif sözlüklerde karşılığının bulunmadığı, çok az bir metin tanığına sahip olduğu ve 16. yüzyıldan sonra ise kullanımdan düştüğü tespit edilmektedir. “Sâye sultânının” geçtiği beyitlerde bağlamdan hareketle yapılacak mana belirlemeleri ile hem manası bilinmeyen bir tabirin ortaya çıkarılması hem de bu minvalde hazırlanan çalışmalara katkıda bulunulması amaçlanmaktadır. Bu çalışmada ilk olarak bine yakın divan ve şiir mecmuası taranmış ve “sâye sultânı” tabirinin tanıkları derlenmiştir. Devamında “sâye” kelimesinin sözlük manaları ile bazı araştırmacıların, tabirin anlamına yönelik değerlendirme ve çıkarımları tespit edilmiştir. Son olarak bağlamdan hareketle “sâye sultânı” tabirine dair bazı anlam tekliflerinde bulunulmuştur.
scite is a Brooklyn-based organization that helps researchers better discover and understand research articles through Smart Citations–citations that display the context of the citation and describe whether the article provides supporting or contrasting evidence. scite is used by students and researchers from around the world and is funded in part by the National Science Foundation and the National Institute on Drug Abuse of the National Institutes of Health.
customersupport@researchsolutions.com
10624 S. Eastern Ave., Ste. A-614
Henderson, NV 89052, USA
This site is protected by reCAPTCHA and the Google Privacy Policy and Terms of Service apply.
Copyright © 2025 scite LLC. All rights reserved.
Made with 💙 for researchers
Part of the Research Solutions Family.