Logik Buddha Zaman Srivijaya dan Dampaknya dalam Pantun Melayu

Abstract

Makalah ini bertujuan untuk mengesan hubung kait antara logik Buddha dengan pembentukan pantun Melayu menjelang penghujung kurun ketujuh. Pengesanan teoretikal berdasarkan catatan Yi Jing (635 M-713 M) menunjukkan bahawa keduadua masyarakat umum dan Buddha Srivijaya sudah biasa dengan karya bergenre gātha (गाथ) yang terdiri daripada empat baris, dan penaakulan Buddha ala Dharmakīrti (aktif 600 M-650 M) yang terdiri daripada dua unit serangkap, iaitu tesis dan alasan. Pengesanan amali pula berdasarkan karya Srivijaya, iaitu Hastadaņda Śāstra (oleh Śakyakīrti, sebelum 693 M) telah menunjukkan antara dua rangkap gātha berbaris empatnya adalah berangkap dua unit yang berkesamaan makna sekali gus menyerupai pantun (selain perimaan) yang kita kenali sekarang. Dengan erti kata yang ringkas, masyarakat Srivijaya sudah bergātha menjelang penghujung kurun ke-7 (kalau belum lagi berpantun) atas tradisi genre dan logik Buddha yang dipercayai telah memberikan kesan pencirian terhadap pantun berbaris empat dan berangkap dua daripada pembayang dan pemaksud.

Pantun sebagai Bahan dan Tradisi Logik Melayu Berdasarkan Hubungan Makna Pembayang-Maksud

“…Hal ini adalah disebabkan pantun bertulis sebelum 1371 M itu masih belum dapat diperoleh, di samping bahan-bahan bertulis lain yang menunjukkan bahawa orang Melayu berpuisi dalam bentuk gatha (Buddha) atau seloka (Hindu) semenjak kurun ketujuh dari zaman srivijaya. suatu kajian terkini menunjukkan bahawa gatha gubahan srivijaya mempunyai persamaan dengan pantun zaman sekarang dalam, iaitu berbaris empat, sesetengah terdiri daripada dua unit dan berhubungan analogi seperti mana pantun yang kita huraikan sebelum ini (Tee, 2020). Jadi masalah terpapar di hadapan kita ialah apakah gatha srivijaya adalah genre prapantun Melayu yang bakal mengisi sejarah logik (gatha-pantun) Melayu sekitar 671 M-1371 M iaitu 700 tahun sebelum daripada pantun bertulis terawal yang kita sebutkan itu?…”