Mentale inspanningstests in de GGZ

Abstract

Neuropsychologisch onderzoek is ook in de GGZ inmiddels een standaard onderdeel van de psychodiagnostiek. De psychopathologie bij patie¨nten uit deze sector kan een effect hebben op de neuropsychologische testresultaten. Dit kan de validiteit van deze resultaten aantasten. Een patie¨nt met niet-epileptische aanvallen ('pseudo epilepsie') kan bijvoorbeeld zeer lage scores hebben op geheugentests, die zelfs lager zijn dan de scores die gewoonlijk bij epilepsie patie¨nten gevonden worden. Bij aandoeningen als depressie en schizofrenie kan apathie de motivatie tot optimaal presteren verminderen. De testresultaten geven dan geen betrouwbaar beeld van het daadwerkelijk cognitief functioneren. Bij het gebruik van persoonlijkheidsvragenlijsten (zoals de veelgebruikte MMPI-2) is het al lang een goede gewoonte om de validiteit van het persoonlijkheidsprofiel te controleren aan de hand van de validiteitsschalen. Er zijn nu ook instrumenten voorhanden om mentale inspanning te meten, en daardoor te controleren voor de validiteit van de neuropsychologische testresultaten.Er is voldoende evidentie dat een klinische inschatting (of eigen inschatting van de patie¨nt) van een gebrekkige mentale inspanning onbetrouwbaar is en dat men deze moet meten met gevalideerde mentale inspanningstests. Neuropsychologen, maar ook veel gezondheidszorgpsychologen, zijn de laatste jaren bekend geraakt met deze tests. De Amerikaanse organisatie van neuropsychologen (NAN: National Academy of Neuropsychology) huldigt zelfs het officie¨le standpunt dat men deze standaard in de reguliere gezondheidszorg moet gebruiken. Wat kunnen we met deze test in de GGZ en welke mogelijke valkuilen zijn er bij het gebruik ervan? In dit artikel wordt hierop ingegaan. Eerst wordt het begrip mentale inspanning nader toegelicht en beschrijven we kort de mentale inspanningstests. Vervolgens zal de klinische bruikbaarheid in de GGZ aan bod komen. Wat is mentale inspanning en hoe kan deze gemeten worden?Bij psychologisch onderzoek wordt vaak verondersteld dat afwijkingen op neuropsychologische tests wijzen op disfunctioneren van het brein. Dat leidt soms tot onterechte conclusies over waar een hersendisfunctie gelocaliseerd is. Deze veronderstelling is echter niet zonder meer houdbaar. Testresultaten weerspiegelen niet alleen de cognitie, maar ook de mentale inspanning die geleverd wordt om goed te presteren. Bij een gebrek aan mentale inspanning (ook wel 'onderpresteren' of een 'gebrek aan mental effort' genoemd) bedoelen we dat iemand minder goed presteert dan als hij zich in redelijke mate zou hebben ingespannen.1 Sommige patie¨nten aggraveren, dat wil zeggen dat ree¨le symptomen worden overdreven. Dit betekent overigens niet dat er bij onderpresteren of aggraveren sprake is van opzet. Indien hiervan wel sprake is spreken we eerder van simuleren of malingeren. In de GGZ-praktijk zal opzet uitzonderlijker zijn dan in een arbeidsrechtelijke of forensische context, maar ook