Motywy religijne w kronikach szkół wiejskich w latach 1945–1958 (na przykładzie Kociewia i Żuław)

Abstract

Powojenne kroniki szkół wiejskich Kociewia i Żuław z lat 1945–1958 są w niewielkim stopniu nasycone motywami religijnymi. Występują one przede wszystkim we wpisach związanych ze szkolnymi obchodami świąt, a zwłaszcza Bożego Narodzenia. Pozostałe opisane w kronikach obszary szkolnej działalności tylko w skromnym zakresie nawiązują do religijnego wymiaru życia ówczesnej wsi. W dokumentach sporządzanych przez pracowników szkoły w latach 1945–1957 odbija się laicyzacja powojennej edukacji. Analiza językowa pozwala zaobserwować, jak ówczesne władze starały się zapełnić pustkę po rugowanym życiu duchowym nowymi symbolami i rytuałami oraz jak w wiejskich szkołach rodziła się „nowa świecka tradycja” i tworzył się dla tej tradycji nowy język.

Myśl pedagogiczna Aleksandra Grozy. Wokół cyklu Elementarzy

“…Więcej, religijne ujęcie dominuje także w obrębie czytanek i przenika cały duch podręcznika, co możemy szczególnie zaobserwować chociażby na początku rozdziału o rolnictwie, w którym to Groza naucza, że praca na roli stała się obowiązkiem człowieka nałożonym przez Boga na Adama. Takiego rodzaju organizacja religijnej treści jest typowa dla XIX-wiecznych elementarzy, które nie tylko zawierały katechizm, ale przyjmowały konieczność uporządkowania treści i jej zgodności z religią 23 . "Wierność wobec katechizmowych sformułowań i nauka tylko poprzez memoryzację była wówczas nakazem metodycznym" 24 .…”

“…Uznać jednak należy, że duże przywiązanie do Kościoła katolickiego stanowi także wyraz dążenia do zachowania polskości i tworzenia jej swoistych enklaw wśród ziemiaństwa i inteligencji szlacheckiego pochodzenia wśród dominującego w rosyjskim zaborze prawosławia 32 . Katolicyzm stawał się wówczas synonimicznością polskości 33 , a obrona kościoła łączyła się w sferze symbolicznej z obroną ojczyzny 34 . Dowodzić tego może równoczesne położenie przez Grozę nacisku na znajomość, przez projektowanych czytelników elementarzy, historii Polski.…”