Mur i okno. Gruz getta warszawskiego jako przestrzeń narracyjna Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN [Wall and window: the rubble of the Warsaw Ghetto as the narrative space of the POLIN Museum of the History of Polish Jews]

Abstract

Abstrakt: Otwarte w 2013 roku warszawskie Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN stanęło pośrodku terenu dawnego nazistowskiego getta warszawskiego, zburzonego podczas jego likwidacji w 1943 roku, naprzeciw powstałego w roku 1948 Pomnika Bohaterów i Męczenników Getta; jednocześnie pośrodku terenu dawnej, dziewiętnastowiecznej warszawskiej dzielnicy żydowskiej i pośrodku powojennego modernistycznego osiedla Muranów, zaplanowanego jako osiedle-pomnik zburzonego getta. Zlokalizowane w tym miejscu muzeum przedstawia się jako "muzeum życia", opowiadające "tysiącletnią historię" polskich Żydów, a niebędące instytucją skoncentrowaną na historii Zagłady Żydów i historii polskiego antysemityzmu.Artykuł zawiera krytyczną analizę kuratorskich i architektonicznych strategii przyjętych przez twórców Muzeum w procesie umieszczania środowiska miejskiego w roli elementu narracji historycznej, komunikowanej przez budynek Muzeum i przez jego wystawę główną. Szczegółowej analizie poddawane są dwa kluczowe dla projektu Muzeum wnętrza architektoniczne: główny hall wejściowy oraz przestrzeń "żydowskiej ulicy" stanowiąca fragment dwóch galerii wystawy głównej, poświęconych historii Żydów w Polsce międzywo-jennej oraz historii Zagłady. Analiza struktury projektowej tych dwóch wnętrz służy próbie sformułowa-nia odpowiedzi na pytanie badawcze dotyczące właściwości fizyczno-symbolicznych materialnej substancji zniszczonego getta w odniesieniu do narracji abstrahującej od historii jego zniszczenia oraz dotyczące odpowiedzialności projektantów wynikającej z decyzji o umieszczeniu narracji historycznej w fizycznej przestrzeni, w której wydarzyła się historia będąca tej narracji przedmiotem.

Dla kogo i o czym? Muzeum Polin, historiografia Żydów a Żydzi jako „sprawa polska" [For whom and about what? The Polin Museum, Jewish historiography and Jews as a “Polish cause”]

“…"Odrzucenie centralnej roli Zagłady" i "pozostawienie tematu antysemityzmu antysemitom" nie zwolniło projektantów Muzeum z obowiązku odniesienia się do tych tematów, jednocześnie ustawiło jednak narrację MHŻP w opozycji do ważnych współczesnych badań historycznych (Matyjaszek, 2015) 7 .…”

“…Doskonałym przykładem jest to, co część krytyków wystawy wywodzących się z wyżej zarysowanego pola akademickiego miała do powiedzenia o galerii "Ulica" i o dziejach Żydów w Polsce międzywojennej. Według cytowanego wyżej krytyka okres ten przedstawiono jako "drugi złoty wiek Żydów polskich" (Matyjaszek, 2015). O tym, że nie do końca, że przedstawiona została m.in.…”

“…Niestety Katarzyna Szaniawska ma rację, mówiąc, iż pozostawiony sam sobie zwiedzający często opuszczać może muzeum z wrażeniem chaosu i z poczuciem niezrozumienia tego, co zobaczył 4 . W wielu wypadkach rację ma Konrad Matyjaszek, pisząc, że wyrażo-na tekstami źródłowymi, opowiedziana w niełatwy do odbioru sposób narracja wystawy głównej rzeczywiście może nie dawać wystarczających narzędzi, by "interpretować historię samodzielnie" (Matyjaszek, 2015).…”

“…Jednak również oni muszą uważać, by historii Żydów nie podporządkowywać jedynie debacie o historii Polaków. Można się zgodzić z Konradem Matyjaszkiem i jego postulatem "koniecznej nieustającej żałoby na ziemi ludobójstwa Żydów", wymagającym "odejścia od narodowej [polskiej] mitologii" (Matyjaszek, 2015) 12 . Tyle że owa żałoba nie może mieć centralnego i decydującego miejsca w muzeum historii Żydów, jeśliby miała odzierać bohaterów narracji z kluczowych elementów ich dziejów albo umniejszać ich znaczenie.…”

Komentarz do artykułu „Dla kogo i o czym? Muzeum Polin, historiografia Żydów a Żydzi jako «sprawa polska»” Kamila Kijka [Commentary on the article “For whom and about what? The Polin Museum, Jewish historiography and Jews as a 'Polish cause'” by Kamil Kijek]

“…Matyjaszek uważa "polinizację" za metodę oswajania rzeczywistości Zagłady i egzorcyzmowania Muranowa jako miejsca, w którym ta rzeczywistość się rozgrywała (Matyjaszek, 2015). Kijek odrzuca jego tezę, zgodnie z któ-rą właśnie "polinizacja" jest metanarracją (master narrative) wystawy głównej.…”