WPROWADZENIE7 Znaczenie frazeologizmów często pośrednio motywowane jest semantyką poszczególnych komponentów. Desemantyzacja poszczególnych elementów ustabilizowanych związków nie ma zazwyczaj charakteru pełnego. Świadczy o tym chociażby fakt, iż w niektórych kontekstach możliwa bywa aktualizacja znaczenia dosłownego. Opinię tę wyraziła A. Pajdzińska w artykule O znaczeniu związku frazeologicznego (raz jeszcze) (Pajdzińska 2001a: 12). W pełni ją podzielam.8 W. Chlebda używa też nazwy "frazeologia pragmatyczna". Teoretycznym założeniom tego rodzaju ujęcia frazeologii uczony poświęcił monografię Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy (Chlebda 1991). 9 W. Chlebda nazywa ten typ frazeologii nie tylko "frazeologią pragmatyczną", ale używa też określenia "frazeologia w ruchu", która odpowiadać ma na pytanie, co w naszych wypowiedziach jest cudze i zapożyczone, a co własne, osobiste, wynikające z naszej inwencji twórczej, wyprodukowane "w sposób jednorazowy i niepowtarzalny" (Chlebda 1997: 3). Ma ona szeroki wymiar antropologiczny, stawia bowiem pytania "o wolność i ograniczenia jednostki ludzkiej" (tamże: 4). Jej dynamiczny charakter realizuje się w konkretnych działaniach komunikacyjnych, w "aktualnym dyskursie" (tamże: 8).10 Należy podkreślić, iż niewiele jednostek animalistycznych służy charakterystyce przedmiotów czy sytuacji. Przytoczę kilka przykładów: закручивать в поросячье ухо 'что-л. о витиеватом, сложном закручивании чего-л. ' (БСНС); корова как лошадь 'кар. о необычно крупной корове᾽ (БСНС); końska kuracja 'intensywna kuracja, podczas której podawana jest bardzo duża dawka leku i stosuje się zabiegi lecznicze w celu wywołania natychmiastowej reakcji organizmu' (WSFPWN). Zdarzają się przypadki, gdy frazeologizm posiada dwa znaczenia, z których tylko jedno odnosi się do człowieka, drugie natomiast wykorzystywane jest w odniesieniu do innych obiektów: свинье по колено 'новг. 1) очень мелко, о малом количестве воды в реке, водоеме; 2) кто-л. низкий, маленький ростом' (MДИC); не пришей кобыле хвост 'прост. 1) презр. о бестолковом, неумелом человеке; 2) неодобр. о чем-л., не имеющем никакого отношения к делу, ситуации᾽ (БСРПог); robić w konia ʻ1) oszukiwać kogoś; 2) pracować koniem w polu' (SGCh). Znakomita większość frazeologii animalistycznej wykorzystuje realia świata zwierzęcego do zobrazowania świata ludzi.
ANTROPOCENTRYZM W KONTEKŚCIE BADAŃ NAD FRAZEOLOGIĄ ANIMALISTYCZNĄW kontekście badań nad frazeologią animalistyczną pojęciem kluczowym jest antropocentryzm. Motywuje on szereg stałych połączeń wyrazowych i odzwierciedla sposób istnienia człowieka w języku, jego preferencje i wyznawany system wartości. Dzięki antropocentryzmowi można określić jednoznacznie, co w odczuciu ludzi jest dobre, ładne, przyjemne, bezpieczne i pożyteczne, a co wiąże się z pojęciami zła, brzydoty, braku przyjemności, niebezpieczeństwa i straty finansowej. Przedstawione w dalszej części rozważania zmierzają ku charakterystyce wyodrębnionych przeze mnie modeli antropocentrycznych, w jakie wpisuje się zgromadzony mat...