Optimalnosna teorija u fonologiji (2. dio)

Abstract

Ovaj članak uvod je u optimalnosnu teoriju i u načela njezine primjene ufonologiji. Optimalnosna teorija (OT) naziv je za teoriju jezika koja se zasniva na interakciji univerzalnih, prekršivih i rangiranih jezičnih ograničenja. Osnovna je ideja optimalnosne teorije da su površinski jezični oblici rezultat razrješavanja konfliktnih zahtjeva kojeim nameću dvije vrste ograničenja: ograničenja vjernosti koja zahtijevaju da površinski oblici budu što sličniji temeljnima te ograničenja obilježenosti koja zahtijevaju da površinski oblici budu što jednostavniji, prirodniji,prototipniji, odnosno što manje obilježeni. Jezični je oblik koji najbolje zadovoljava takva konfliktna ograničenja optimalan. U radu se prikazuju četiri područja. Prvo, optimalnosnu teoriju dovodi se u relaciju s ranijim generativnim modelima te se ističu određeni značajni fonološki problemi, kao što su duplikacija i urote, koji su doveli do preispitivanja derivacijske generativne fonologije i do osnutka fonologije zasnovane na ograničenjima. Drugo, obrazlaže se ustroj gramatike u optimalnosnoj teoriji i definiraju se ključni OT pojmovi kao što su optimalnost, ograničenja, evaluacija i obilježenost. Treće, načela OT gramatike primjenjuju se na raznolik skup segmentnih fonoloških alternacija kao što su jednačenja, ispadanja i umetanja. Četvrto, razmatraju se suprasegmentni procesi kao što su tonske alternacije i sinkope uzrokovane ritmom i prikazuje se njihova analiza u sklopu optimalnosne teorije. Optimalnosna teorija posljednjih je dvadesetak godina dominantan deskriptivni model u svjetskoj fonologiji, a ovim ju radom nastojimo približiti i hrvatskomu jezikoslovlju.