ÖZBEKÇE -(i)b ÖĞRENİLEN GEÇMİŞ ZAMAN EKİ

Abstract

Özbeklerce eski o'zbek adabiy tili (eski Özbek edebî dili) olarak adlandırılan genel olarak Çağatayca veya Çağatay Türkçesi olarak adlandırılan dilin devamı niteliğindeki modern Türk dillerinden birisi olan Özbek dili, Türk dilleri veya Türkiye'de yaygın kullanımla Güney-Doğu Grubu Türk Lehçeleri (Yeni Uygurca ile birlikte) içinde önemli bir yere sahiptir. Güney-Batı Grubundaki dillerden Türkiye Türkçesiyle karşılaştırıldığında birçok yönüyle farklılık gösteren bir dildir. Bu farklılıklardan birini de hiç kuşkusuz zaman ekleri göstermektedir. Bunlardan birisi öğrenilen geçmiş zaman ekidir. Özbekçede öğrenilen geçmiş zaman (uzoq o'tgan zamon), -gan eki ve bu eke getirilen -dir ekiyle birlikte ortaya çıkan -gandir eki ile anlatılır. Bu ekİk, anlam olarak daha önceden gerçekleşmiş bir olayı ifade eder. Benzer işlevde -(i)b eki kullanılmaktadır. Bu ek ulaç eki işlevini yitirerek başkalarının anlatımına dayalı anlamı içeren bir işlev kazanarak öğrenilen geçmiş zaman eki olmuştur. Ekin dikkat çeken özelliği basit zaman çekiminde kendisinden sonra birinci ve ikinci kişilerde kişi zamirleri ekini alırken üçüncü kişilerde ise -di (dir