SažetakEritropoetin je hormon koji se kod odraslih stvara pretežno u bubrezima, a u manjoj meri i u jetri, kao odgovor na hipoksiju. Primarno stimuliše eritropoezu u koštanoj srži i deluje antiapoptozno, antiinflamatorno i citoprotektivno. Stvara se lokalno i deluje i u mnogim drugim, nehematopoetskim tkivima, ispoljavajući u njima i svoj proangiogeni potencijal. Eritropoetin se vezuje za citokinski receptor koji eksprimiraju ciljne ćelije, prekursori eritrocita, ali i neuroni, ćelije glije, endotelne ćelije, kardiomiociti, miociti i dr. Pronalaskom sintetskih formi eritropoetina, krajem osamdesetih godina prošlog veka, značajno je unapređeno lečenje bolesnika sa anemijom usled hroničnih bolesti, najčešće renalne insuficijencije. Anemija u hroničnoj bubrežnoj insuficijenciji je multifaktorska, ali u najvećoj meri posledica manjka eritropoetina. Do sada su razvijene tri generacije stimulatora eritropoeze, koji se razlikuju u ugljenohidratnom delu, veličini, polu-životu u cirkulaciji, načinu primene i dozi. I pored značajno poboljšanog kvaliteta života anemičnih bolesnika, postoje ozbiljni, potencijalno ugrožavajući efekti ove terapije. Sinteza rekombinovanog humanog eritropoetina, s druge strane, otvorila je nove mogućnosti i za zloupotrebu u sportu, u domenu krvnog dopinga. Davanje eritropoetina zdravim sportistima podiže njihov aerobni kapacitet i poboljšava izdržljivost i rezultate, posebno u aerobnim disciplinama. Time se ozbiljno narušava sportski duh, ali i ozbiljno ugrožava zdravlje sportista. U upotrebi su različiti testovi za otkrivanje nedozvoljenih supstanci, ali je uspeh ovih metoda još uvek ograničen. Uporedo se stalno razvijaju i pronalaze drugi načini zloupotrebe u sportu, poput novijih, različitih modela genetskog dopinga. Zbog svega navedenog razvoj novih modela antidoping testova i bolja zdravstvena kontrola sportista i dalje predstavljaju veliki izazov. Ključne reči: eritropoetin, eritropoeza, anemija, sportisti, doping
AbstractErythropoietin is a hormone that promotes the formation of red blood cells by the bone marrow. In adults it is mainly produced by the kidneys as a response to hypoxia. Besides its main role, it also acts as antiapoptotic, anti-inflammatory and cytoprotective agent. Furthermore, it is produced in many non-hematopoietic tissues where it acts locally, stimulating angiogenesis. Erythropoietin binds cytokine receptors on target cells, such as erythrocyte precursor cells, neurons, glial and endothelial cells, cardiomyocytes, myocytes etc. The discovery of synthetic erythropoietin forms, in the late eighties of the last century, has significantly improved treatment outcome of patients with anaemia related to chronic diseases, especially chronic renal failure. Renal anaemia is multifactorial, but predominantly a consequence of erythropoietin deficiency. Today, three generations of erythropoiesis stimulating agents are available, differing in glycosylation pattern, molecular size, half-life and modes of administration and dosage. In anaemic patients this therapy significantly imp...