Sezonowe migracje pasterzy na Bałkanach: charakter, historia, transformacje

Abstract

W trakcie długiego okresu historycznego głównym rodzajem pasterstwa na Półwyspie Bałkańskim były migracje sezonowe pasterzy z wielkimi stadami owiec (lub, w mniejszym stopniu, kóz) między letnimi a zimowymi pastwiskami. Podczas lata wypasano swoje stada na pastwiskach w wysokich górach, podczas gdy jesienią owce zaganiano do ciepłych nizin nadmorskich oraz do ciepłych kotlin i dolin rzek, w których było na tyle dużo trawy, że owce mogły przetrwać do wiosny i kolejnego okresu wegetacyjnego w górach. Działalność pasterska tego rodzaju ciągle ulegała zmianom. Był to długi, kilkuwieczny proces, który przechodził przez różne etapy i rozwijał się różnie w poszczególnych częściach Półwyspu Bałkańskiego (w zależności od konkretnych geograficznych, społecznych i politycznych warunków i okoliczności). Mimo wszelkich zmian, których doświadczyły w średniowieczu i podczas kilku stuleci rządów osmańskich na Bałkanach, wielkie sezonowe migracje pasterzy trwały aż do XX wieku. W zredukowanej i zmodyfikowanej formie istnieją do dziś. W niniejszej pracy rozważane są następujące kwestie: wpływ zmian politycznych od końca XVIII do początku XX wieku na sezonowe migracje pasterzy na Bałkanach; świadectwa podróżników i badania dotyczące Bałkanów związane z sezonowymi migracjami pasterzy; niedawne (reliktowe) strefy sezonowych migracji pasterzy na Bałkanach; charakter migracji sezonowych pasterzy na Bałkanach; organizacja społeczna i status pasterzy wołoskich na Bałkanach w średniowieczu oraz zmiany statusu i sposobu organizacji migracji sezonowych w okresie osmańskim. W związku z tym konieczne jest również wyjaśnienie pojęcia Półwysep Bałkański/Bałkany.

Image of the Slavs inhabiting the Habsburg Monarchy in Voyage en Autriche by Marcel de Serres

“…The citation presented above shows that the Slavs which exercised transhumance shepherding (and were most commonly labeled as Vlachs) were far more interesting for external observer than this part of population which exercised the main Slavic economic activity: i.e., agriculture. 61 The organization of the Vlach societies in katuns 62 -sort of patriarchal corporations united by the bonds of blood -was perceived as archaic and primordial. Moreover, according to Jean Jacques Rousseau the main reason behind the inequality of men (and all its negative consequences like wars) was caused by the invention of property of the land, which did not exist among the semi-nomadic shepherd communities.…”

Vlach Transhumant Economy at the Beginning of the 19th Century in Dalmatia and Bosnia in the French Perspective

“…Unlike the Habsburgs in Croatia, or the Venetians and the French in Dalmatia, Ottoman authorities did not try to alternate the ways in which the Vlachs lived. Their system of defense of the border was based on the troops of martoloses, the organization of which was the same as the traditional Vlach corporations of the katun (a sort of huge families based on closer, or more distant family bonds) 11 . Moreover, the economic specifi city of the Vlach transhumant economy was not regarded by Ottoman authorities as a problem: on the contrary, Vlachs paid very favorable taxes 12 which were collected and delivered to the local treasurers by the leaders of the katun themselves 13 .…”

The history of South Slavs in West European literature from the second half of the 17th century to the early 19th century

“…The perception of the Balkan Slavs as societies at a pre-state, tribal level of development, certainly reflected the idiosyncrasy of some patriarchal shepherd communities 20 . This perspective, however, ignored the obvious fact that Slavs were primarily farmers, and that in the Middle Ages Slavic communities had a differentiated structure within complex state organisms, which, if only under the rule of the Nemanjić dynasty, no longer had much in common with a tribal state 21 .…”