Społeczna wiedza i legitymizacja a przemiany polskiego uniwersytetu

Abstract

W przeciągu ostatniej dekady polski system szkolnictwa wyższego i nauki został poddany serii reform radykalnie zmieniających jego stosunki z państwem. Jednocześnie znaczącej transformacji uległ jego wizerunek w strefie publicznej. W przebiegu debaty nad pożądanym kierunkiem reform, akademia – jej pracownicy, praktyki i formy instytucjonalne – zostały poddane silnej krytyce. Celem tego artykułu jest opis mechanizmów zmian, jakie dokonały się w zakresie publicznej wiedzy i legitymizacji systemu szkolnictwa wyższego i nauki w potransformacyjnej Polsce. Analiza opiera się na badaniu materiałów prasowych pochodzących z „Gazety Wyborczej” i jej wydań lokalnych z lat 1989-2014. Efekty debaty publicznej obejmującej lata 2008-2014 są interpretowane, jako kryzys legitymizacji polskiego uniwersytetu, wymuszający przejście z tradycyjnego dla akademii trybu legitymizacji opartego na społecznym autorytecie, do racjonalnych form legitymizacji, opartych na precyzyjnej definicji produktów i silnie zapośredniczonej przez aparat państwowy.

Polska debata publiczna i odczarowanie akademii – o zmianach w społecznej percepcji uniwersytetu w ostatnich trzech dekadach (część II)

“…Powoduje to, że relatywnie łatwe jest ich śledzenie. Obserwacja zwiększania się ilości artykułów, wykraczają-cych poza konwencjonalne wzorce codziennej legitymizacji, może pozwolić nam ustalić momenty występowania kryzysów społecznego zaufania (Stankiewicz, 2015a(Stankiewicz, , 2016a. W ten sposób badanie obecności krytycznych wypowiedzi dotyczących systemu szkolnictwa wyższego i nauki w mediach masowych umożliwia nam ocenę stopnia napięcia pomiędzy polskim uniwersytetem i jego społecznym otoczeniem.…”

“…Empiryczną bazą dla analizy kryzysów legitymizacji polskiego uniwersytetu były materiały z "Gazety Wyborczej" i jej wydań lokalnych, z lat 1989-2014 (Stankiewicz, 2015a). Wnioski dotyczące ostatniego, i najpoważniejszego z epizodów kryzysowych, są też oparte na analizie dyskursu dwóch największych tygodników ("Polityka" i w zależno-ści od roku: "Wprost", "Newsweek", "W Sieci") i dzienników ("Gazeta Wyborcza" i "Rzeczpospolita") z lat 2007-2014, a także na analizie pozaprasowych publikacji związanych z debatą z lat [2007][2008][2009][2010] 1 .…”

“…System szkolnictwa wyższego i nauki, który w roku rozpoczęcia sporu był już bytem społecznym całkowicie odmiennym od elitarnych i dobrze finansowanych akademii i instytutów czasów komunistycznych, był, aż do kryzysowej korekty, nadal opisywany językiem wytworzonym do opisu tych ostatnich. Zarówno poziom nauczania (w uczelniach publicznych), jak i nauki, był w pochodzących sprzed 2008 roku doniesieniach prasowych uznawany za porównywalny z zachodnim (Stankiewicz, 2015a). Dopiero ciągnący się całą dekadę spór o uniwersytet pozwolił na zasypanie "dyskursywnej luki", jaka oddzielała słowa od rzeczy -w niektórych wypadkach przyczyniając się zresztą do powstania nowych, stojących w sprzeczności z dostępną empirycznie rzeczywistością, mitów.…”

“…Źródło: Stankiewicz, 2015a przemysłu wiedzy. Wpływ na późniejsze fazy debaty mają też nowe (i do pewnego stopnia sprzeczne z teorią gospodarki wiedzy) dyskursy, jakie pojawiły się w wyniku długotrwałego kryzysu gospodarczego Zachodu, zwiększania się politycznej świadomości dotyczącej wzrostu w ostatnich trzech dekadach nierówności społecznych -niełagodzonych rozwojem tradycyjnie rozumianej gospodarki wiedzy (Piketty, 2014), i masowego bezrobocia młodych, na które receptą wydaje się raczej szkolenie zawodowe niż akademickie (Cahuc, Carcillo, Rinne i Zimmermann, 2013;Mourshed, Patel i Suder, 2014).…”

Polska debata publiczna i odczarowanie akademii – o zmianach w społecznej percepcji uniwersytetu w ostatnich trzech dekadach (część I)

“…Najpoważniejszą z tych ostatnich jest niż demograficzny, podważający zasadność istnienia systemu w jego dotychczasowej, przystosowanej do gwałtownego rozwoju, formie. W setkach artykułów (tylko w 2009 roku opublikowano ich w "Gazecie Wyborczej" więcej, niż w całych latach dziewięćdziesiątych, Stankiewicz, 2015a), zawierających wypowiedzi ekspertów i przedstawicieli ministerstwa, studentów, rektorów i zwykłych pracowników akademickich, widać jednak świadomość następowania innej, być może poważniejszej, transformacji. Dotyczy ona nie tyle tego, jaka instytucjonalna forma szkół wyższych może przetrwać, ale również jak mają się układać przyszłe stosunki akademii i otaczającego ją społeczeństwa.…”