Średniowieczna architektura kościoła św. Jana Chrzciciela w Skalbmierzu

Abstract

Kolegiata św. Jana Chrzciciela w Skalbmierzu była jedną z najstarszych i najważniejszych kapituł w diecezji krakowskiej. W artykule przeanalizowano relikty XII-wiecznego kościoła i postawiono tezę o innym, niż dotychczas przyjmowane, kształcie wschodniej partii świątyni. Następnie, w oparciu o badania architektury i przekazów źródłowych postawiono tezę o wykonaniu przebudowy pomiędzy 1443 a 1460 r. Wskazano, że proporcje budowli i detal architektoniczny wykazują pokrewieństwo z analogicznymi elementami kościoła Bożego Ciała w Krakowie, a kompozycja górnych partii elewacji wewnętrznych świadczy o znajomości śląskiej tradycji budowlanej. Złożony przekaz ideowy architektury kolegiaty, w którym wykorzystano zarówno relikty starszej budowli, jak i najmodniejszy wówczas modus stylowy sugerują przemyślany plan odbudowy i zaangażowanie w nią ówczesnego skalbmierskiego prepozyta Jakuba z Sienna.

Między mainstreamem a prowincją. Ziemia kazimierska i okolice – od prehistorii do współczesności

“…W porównaniu z tym pierwszym, zauważyć można podobieństwo proporcji elewacji zewnętrznych, przekroju filarów między nawowych czy sposobu rozrzeźbienia podłuczy arkad międzynawowych. Natomiast w zestawieniu z kościołem Bożego Ciała również widoczne są cechy wspólne, takie jak identyczny przekrój filarów czy bardzo podobny sposób opracowania podłuczy arkad międzynawowych 43 . W Skalbmierzu przyjęcie rozwiązań krakowskich łączyło się z rozbudową kościoła romańskiego 44 .…”

“…12). Datowana dotychczas na połowę wieku XIX wieloboczna kruchta północna, zapewne wtedy przebudowana, wydaje się być jednak starsza 53 . Ponadto w okresie nowszym została przebita arkada, łącząca przyziemie wieży południowej z wnętrzem nawy bocznej, a także przejście z zakrystii do przyziemia wieży północnej 54 .…”

“…Informowały o tym, jakie warunki powinien spełniać plac szkolny przygotowywany pod budowę, jak powinien zostać zaprojektowany budynek, aby był funkcjonalny, a także co powinno znajdować się w jego najbliższym otoczeniu. Wzorniki te były też pewnego rodzaju katalogiem, z którego każdy architekt mógł wybrać interesujący go plan, zamówić jego oryginał z MWRiOP i zastosować do wybudowania 43 Ibidem. szkoły miały uczęszczać dzieci nie tylko z lokalnej miejscowości, ale też okolicznych wsi 46 .…”

“…W przypadku zamierzonej częściowej budowy szkoły projekt musiał być opracowany tak, by stopniowo wznoszone budynki stanowiły pewną zamkniętą w sobie całość i nie sprawiały wrażenia tymczasowości 52 . W pierwszym okresie akcji budowlanej, mogły być wznoszone budynki o programie skromniejszym, uwzględniającym tylko najbardziej niezbędne pomieszczenia 53 , odkładając budowę sal specjalnych oraz innych pomieszczeń do momentu powstania całego budynku. W przypadku szkoły w Kazimierzy, budowa odbywała się w dwóch etapach.…”

“…W opisie z r. 1732 zapisano spodem zaś przy drzwiach kolumny po obu stronach kamienne wydrążone, nad którymi po obydwu stronach dwie osoby także kamien ne42 , zapewne były to stojące w niszach postacie rycerskich przodków Firlejów stanowiące charakterystyczną ozdobę ich siedzib. W pałacu w Dąbrowicy w niszach reprezentacyjnej fasady pojawiły się złocone postacie atentatów Firlejów43 . Na zewnątrz dworu Firlejów-Broniewskich w Bronowicach w dwóch arkadach wspartych na cokole, z boku ujętych parą kolumn zostały umieszczone stojące postacie rycerzy.…”