Staðsetning háskóla og menntabil í háskólamenntun

Abstract

Umtalsverður munur er á hlutfalli háskólamenntaðs fólks á höfuðborgarsvæðinu og utan þess. Þetta menntabil skýrist að hluta til af fjölbreyttari atvinnumöguleikum háskólamenntaðs fólks á höfuðborgarsvæðinu en ýmsir aðrir efnahagslegir, félagslegir, menningarlegir og landfræðilegir þættir skipta þar einnig máli. Þannig hafa rannsóknir sýnt að staðsetning háskóla getur haft veruleg áhrif á búsetu brautskráðra háskólanema. Í þessari rannsókn eru áhrif íslenskra háskóla á menntunarstig og menntabil einstakra landsvæða metin á grundvelli manntals og spurningakannana meðal 25–64 ára íbúa landsins. Niðurstöður sýna að 28% íbúa höfuðborgarsvæðisins en 12–14% íbúa annarra landshluta hafa lokið prófi frá háskólum í Reykjavík. Mikill meirihluti háskólamenntaðra landsmanna hefur lokið prófi frá Háskóla Íslands. Hlutfallið er hæst á höfuðborgarsvæðinu en lægst á Akureyri, þar sem nánast jafn margir hafa lokið prófi frá Háskóla Íslands og Háskólanum á Akureyri. Á höfuðborgarsvæðinu og í öðrum þéttbýliskjörnum í seilingarfjarlægð á Háskólinn í Reykjavík næstmesta hlutdeild í háskólamenntuðum íbúum en á norðursvæði landsins er hlutdeild Háskólans á Akureyri næstmest. Flestir brautskráðir nemendur háskólanna í Reykjavík og Háskólans á Bifröst eru búsettir á höfuðborgarsvæðinu en búseta nemenda annarra háskóla er dreifðari um landið. Brautskráðir nemendur Háskólans á Akureyri skiptast nokkuð jafnt milli höfuðborgarsvæðisins, Akureyrar og annarra landsvæða en rúmlega helmingur brautskráðra nemenda Landbúnaðarháskóla Íslands er að vonum búsettur utan þéttbýlustu svæða landsins. Landsbyggðaháskólarnir útskrifa þannig nemendur sem eru mun líklegri til að búa utan höfuðborgarsvæðisins en áhrif þeirra á menntunarstig einstakra landsvæða eru einkum bundin við áhrif Háskólans á Akureyri á Akureyri og annars staðar á norðanverðu landinu. Eigi að hækka menntunarstig í öllum landshlutum og draga úr menntabili milli Reykjavíkur og annarra landshluta þarf að skilgreina slík markmið með skýrum hætti og ákveða hvort það skuli vera hlutverk allra háskóla eða sérstakt verkefni þeirra sem eru utan Reykjavíkur.

Fimmta stoðin í menntakerfi sem styður við ævinám

“…Eins og fram hefur komið lentu sex ritrýndar greinar í úrtakinu sem fjalla um nám í dreifbýli og fjarkennslu (Anna Guðrún Edvardsdóttir, 2013, 2021Anna Guðrún Edvardsdóttir og Allyson Macdonald, 2011;Þóroddur Bjarnason, 2018;Þóroddur Bjarnason og Brynhildur Þórarinsdóttir, 2018;Þóroddur Bjarnason og Ingi Rúnar Eðvarðsson, 2017). Rannsóknargögnin fengust úr viðtölum og tölulegum gögnum sem tengjast háskólanámi á landsbyggðinni á Íslandi og Skotlandi.…”

“…Aðgengi að viðeigandi námi er einnig byggðamál. Þóroddur Bjarnason og félagar hafa sýnt fram á að aðgengi að námi á heimaslóðum, hvort sem það er við menntastofnanir í heimabyggð eða nám sem er stundað í gegnum fjarnám, eykur líkur á að útskrifaðir (háskóla)nemar dvelji áfram í heimabyggð, meðan þeir sem flytja að heiman til að stunda nám flytja síður heim aftur (Þóroddur Bjarnason, 2018;Þóroddur Bjarnason og Brynhildur Þórarinsdóttir, 2018;Þóroddur Bjarnason og Ingi Rúnar Eðvarðsson, 2017) Í einni meistararitgerð var þjónusta þekkingarseturs, símenntunarmiðstöðvar og framhaldsskóla á landsbyggðinni könnuð, með því að taka viðtöl við fólk sem hafði nýtt sér þjónustu nokkurra stofnana sem vinna náið saman að menntun, fraeðslu og nýsköpunarmálum á Höfn í Hornafirði (Guðrún Þorbjörg Björnsdóttir, 2014). Af niðurstöðum hennar að daema er ljóst að samþaett þjónusta fjölbreyttra stofnana og fagfólks getur greitt leið fólks sem snýr aftur í nám eftir fjarveru.…”

Menntaskólaklíkur: Bakgrunnur og tengsl nýnema í háskólanámi

“…faerri á landsbyggðinni en á höfuðborgarsvaeðinu, en aðgengi að háskólum gaeti einnig haft þar áhrif. Búseta nemenda í háskólum á landsbyggðinni gefur þó vísbendingu um að búseta meðan á háskólanámi stendur hafi áhrif á áframhaldandi búsetu eftir að háskólanámi lýkur, því nemendur sem stunda háskólanám í heimabyggð eru mun líklegri til að búa þar áfram eftir brautskráningu (Þóroddur Bjarnason o.fl., 2016), þannig gaeti það að nemendur leiti fremur í háskólanám til höfuðborgarsvaeðisins, þar sem námsframboð er meira, átt þátt í þessari þróun (Þóroddur Bjarnason, 2018).…”