Η μεγάλη κοινωνική σημασία της αντιμετωπίσεως του Ινσουλινοεξαρτώμενου Σακχαρώδους Διαβήτη προσδίδει ιδιαίτερα βαρύτητα στην προσπάθεια αιτιολογικής διερευνήσεως των χρονιών επιπλοκών του. Πρωτεύουσα θέση μεταξύ των χρονιών επιπλοκών του Ινσουλινοεξαρτώμενου Σακχαρώδους Διαβήτη κατέχει η μικροαγγειοπάθεια, κύριες εκφράσεις της οποίας αποτελούν η Αμφιβληστροειδοπάθεια και η Νεφροπάθεια. Οι κύριοι παράγοντες οι οποίοι ενέχονται στην εμφάνιση της διαβητικής μικροαγγειοπάθειας είναι η διάρκεια του διαβήτη, η εφηβεία και η χρόνια υπεργλυκαιμία. Ένας από τους παράγοντες των οποίων η συμμετοχή στην εμφάνιση της διαβητικής μικροαγγειοπάθειας διερευνάται, είναι και το stress. Από την διεθνή βιβλιογραφία ελλείπει μία προσπάθεια συνολικής οριοθετήσεως των επιδράσεων όλων των συνιστωσών του stress και της εμφανίσεως και πορείας της διαβητικής μικροαγγειοπάθειας και αυτός είναι ο κύριος στόχος της παρούσης μελέτης. Ο σχεδιασμός της μελέτης μας έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να οριοθετήσουμε την ανταπόκριση των ινσουλινοεξαρτώμενων διαβητικών και στους δύο βασικούς παράγοντες οι οποίοι καθορίζουν το stress, δηλαδή την ορμονική ανταπόκριση στο stress και το ψυχολογικό stress. Η μελέτη της ορμονικής ανταποκρίσεως στο stress περιλαμβάνει μετρήσεις των "ορμονών του stress" (κορτιζόλης, ACTH, GH, PRL και ADH), ενώ η μελέτη του ψυχολογικού stress περιλαμβάνει το ψυχοσωματικό stress, το ψυχοκοινωνικό stress και το άγχος. Η μελέτη αφορά παιδιά και εφήβους τα οποία προσήλθαν κατά την διάρκεια ενός έτους στο Διαβητολογικό Εξωτερικό Ιατρείο της Ενδοκρινολογικής Μονάδος της Α' Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και είχαν διάρκεια διαβήτη μεγαλύτερη των 3 ετών. Ως stress θεωρήσαμε την προσέλευση στο Νοσοκομείο και όλη τη διαδικασία του πρωινού που διήρκησε 4 περίπου ώρες, και περιελάμβανε όλα τα ανωτέρω. Θεωρήσαμε ότι αυτό το είδος stress, κατά κάποιο τρόπο προσομοιάζει με τις διάφορες συνθήκες stress που αντιμετωπίζουν οι διαβητικοί. Η ομάδα μελέτης αποτελείται από 109 άτομα με Ινσουλινοεξαρτώμενο Σακχαρώδη Διαβήτη, 59 αγόρια και 50 κορίτσια, ηλικίας 15,7±5 ετών, με μέση διάρκεια διαβήτη 8,6±4,13 έτη και μέση ηλικία κατά την διάγνωση του διαβήτη 7,4±3,7 έτη. Ως προς το στάδιον της εφηβείας 25 εξ αυτών ήσαν προεφηβικά, 46 κατά την εφηβεία και 36 μετεφηβικά. Διαπιστώθηκαν τα εξής: Το ποσοστό εμφανίσεως αμφιβληστροειδοπάθειας υποστρώματος ήταν 18% (17% αμφιβληστροειδοπάθεια 2ου βαθμού και 1% αμφιβληστροειδοπάθεια 3ου βαθμού) και μικρολευκωματουρίας 13%. Κανένα άτομο σε προεφηβικό στάδιο ή με διάρκεια διαβήτη μικρότερα των 10 ετών παρουσίασε αμφιβληστροειδοπάθεια. Το ποσοστό εμφανίσεως αμφιβληστροειδοπάθειας κατά την εφηβεία ήταν 7,5%, ενώ μετά την εφηβεία αύξανε αλματωδώς παράλληλα με την ηλικία (77% μετά τη συμπλήρωση είκοσι ετών από τη διάγνωση του διαβήτη). Μεταξύ των παραγόντων οι οποίοι ενέχονται στην εμφάνιση της διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας πρωτεύουσα θέση είχαν η ηλικία, η διάρκεια του διαβήτη και η εφηβεία (ρ < 0,0001). Μεταξύ των άλλων παραγόντων οι οποίοι συμμετέχουν στην εμφάνιση της αμφιβληστροειδοπάθειας συγκαταλέγονται η συστολική αρτηριακή πίεση (ρ < 0,005), το SDS του αναστήματος (ρ < 0,05), ο δείκτης παχυσαρκίας BMI (ρ < 0,0005) και η DHEA-S (ρ < 0,0001) η οποία αποτελεί ακριβή βιοχημικό δείκτη της αδρεναρχής. Η ηλικία και η συστολική αρτηριακή πίεση συμμετείχαν-και στην εξίσωση παλινδρομήσεως η οποία εξηγεί το 91% της ολικής της μεταβολής. Όσον αφορά την ορμονική ανταπόκριση στο stress, η συμβολή της στην εμφάνιση της διαβητικής μικροαγγειοπάθειας προκύπτει άμεσα από την συσχέτιση των τιμών της κορτιζόλης ορού και κατά την διάρκεια της εφηβείας των τιμών της GH μετά άσκηση με την εμφάνιση της διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας και έμμεσα από την συσχέτιση των επιπέδων του συνολικού δείκτη των ορμονών του stress με τα επίπεδα HbA1C. Όσον αφορά το ψυχολογικό stress, η συμβολή του στην εμφάνιση της διαβητικής μικροαγγειοπάθειας προκύπτει άμεσα από την συσχέτιση του ψυχοσωματικού stress με την εμφάνιση της διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας κατά την διάρκεια της εφηβείας και έμμεσα από την συσχέτιση τόσο του βαθμού ψυχοσωματικού stress όσον και του βαθμού άγχους με τον βαθμό μεταβολικής ρυθμίσεως. Σύμφωνα με την ανάλυση παλινδρομήσεως μεταξύ ορμονών stress, ψυχολογικού stress και αμφιβληστροειδοπάθειας, ο βαθμός ψυχοσωματικού stress είναι ο "ισχυρότερος" παράγων όσον αφορά την πρόβλεψη της αμφιβληστροειδοπάθειας κατά την εφηβεία και η κορτιζόλη αίματος ο "ισχυρότερος" παράγων προβλέψεως της μετά την εφηβεία. Δεν ανευρέθη συσχέτιση μεταξύ μικρολευκωματουρίας και των τιμών της HbA1C. Από την ανάλυση συσχετίσεων προέκυψε ότι ο παράγοντας που επηρεάζει την εμφάνιση της μικρολευκωματουρίας είναι η συστολική αρτηριακή πίεση των δύο τελευταίων ετών. Η επίδραση της ορμονικής ανταποκρίσεως στο stress επί της εμφανίσεως της διαβητικής μικροαγγειοπαθείας ασκείται μέσω αλλαγών της εσωτερικής ομοιοστασίας του οργανισμού. Η επίδραση του ψυχολογικού stress μπορεί να ασκείται μέσω αυξήσεως υπεργλυκαιμικών ορμονών (γεγονός που δεν επιβεβαιώθηκε από την παρούσα μελέτη) ή μέσω μεταβολών της προσηλώσεως του διαβητικού ατόμου στη θεραπεία. Στην παρούσα μελέτη αναδύθηκαν ισχυρές ενδείξεις συμμετοχής του stress στην εμφάνιση της διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας. Το δεδομένο αυτό υποδεικνύει την αναγκαιότητα ψυχολογικής υποστηρίξεως των Ινσουλινοεξαρτώμενων διαβητικών, ιδιαιτέρως κατά την κρίσιμη περίοδο της εφηβείας.