Streszczenie: W artykule zaprezentowano przegląd wybranych badań nad agresją werbalną i agresywnymi formami humoru obserwowanymi w środowiskach wychowawczych i edukacyjnych. Badania te uwzględniają akty agresji słownej dokonywane w klasie szkolnej i na uniwersytecie, zarówno przez uczniów, jak i nauczycieli. Szczególną uwagę poświęcono rzadko wykorzystywanemu w psychologii interpersonalnemu modelowi agresywności werbalnej (Infante, Wigley, 1986), a także typologii stylów humoru, ze szczególnym uwzględnieniem agresywnego poczucia humoru (Martin, Puhlik-Doris, Larsen, Gray, Weir, 2003). Celem autorki jest także wykazanie wykazanie, że zjawiska humoru dyskredytującego, wrogiego oraz agresywnego stylu poczucia humoru stanowią uzupełnienie szerokiego repertuaru zachowań uznawanych za werbalnie agresywne i powinny być uwzględniane w badaniach nad agresją o charakterze werbalnym, zwłaszcza w kontekście takich zjawisk jak bullying. W zakończeniu podjęto próbę określenia praktycznych implikacji wynikających z zaprezentowanego przeglądu, jak również wskazania możliwych kierunków dalszych badań w tym zakresie.Słowa kluczowe: agresja werbalna, humor agresywny, nauczyciele, bullying.
WPROWADZENIEProblem występowania agresji w środowiskach wychowawczych (zwłaszcza w szkole) to temat ważny i stale podejmowany na gruncie nauk społecznych. Agresja werbalna jako osobne zjawisko rzadko stanowi przedmiot badań empirycznych, albowiem narzędzia badawcze (szczególnie te dostępne w Polsce) zwykle uwzględniają wiele różnorodnych form (fizycznych, słownych, emocjonalnych, bezpośrednich, pośrednich) wyrządzania szkody sobie bądź drugiemu człowiekowi (por. przegląd narzędzi w: Farnicka, Liberska, Niewiedział, 2016). Celem artykułu jest dokonanie przeglądu wybranych badań związanych z agresją (bądź agresywnością) werbalną obserwowaną w wybranych środowiskach wychowawczych. Większość zaprezentowanych badań odnosi się do rzadko wykorzystywanego w psychologii interpersonalnego modelu agresywności werbalnej (Infante, Wigeley, 1986), powstałej na gruncie badań nad komunikacją międzyludzką. Należy zwrócić uwagę, że psychiczne szkody dokonywane za pomocą dres do korespondencji: A karolina.koszalkowska@unilodz.eu, ORCID: https://orcid. org/0000-0001-7028-4510.