The impact of quality management systems (ISO standards, ISM Code, TQM) on the management and performance of shipping companies

Abstract

Σκοπός της διατριβής – Η λειτουργία των ναυτιλιακών επιχειρήσεων χαρακτηρίζεται από την εφαρμογή συστημάτων διοίκησης ποιότητας και ασφάλειας, όπως ο Κώδικας Ασφαλούς Διαχείρισης των πλοίων (ISM Code). Παρά τον υποχρεωτικό του χαρακτήρα, πολλές ναυτιλιακές επιχειρήσεις δυσκολεύονται να ανταποκριθούν με επιτυχία στις απαιτήσεις του και συνεπώς πολλοί ερευνητές τονίζουν πως η ύπαρξη επιπλέον προτύπων διασφάλισης ποιότητας (όπως τα πρότυπα ISO 9000) πρέπει να είναι αναπόσπαστο κομμάτι της λειτουργίας των εταιρειών, ενώ άλλοι ερευνητές δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην υιοθέτηση ολιστικών φιλοσοφιών διοίκησης ποιότητας, όπως η Διοίκηση Ολικής Ποιότητας (ΔΟΠ). Παρόλα αυτά, η αποτελεσματική εφαρμογή των παραπάνω συστημάτων διοίκησης παρεμποδίζεται από λάθη που συνήθως αποδίδονται στον ανθρώπινο παράγοντα. Τα λάθη αυτά απειλούν την εκπλήρωση των οργανωσιακών στόχων, ενώ τονίζουν την αναγκαιότητα ύπαρξης νέων διαδικασιών που σχετίζονται με το ανθρώπινο δυναμικό με στόχο να αντιμετωπιστούν αυτές οι αστοχίες. Συνεπώς, αναγνωρίζοντας τον καίριο ρόλο του ανθρώπινου παράγοντα στην επιτυχία των εταιρικών στρατηγικών και ανταποκρινόμενη στην ανάγκη για την εστίαση σε νέα και καινοτόμα ζητήματα ανθρώπινου δυναμικού, η παρούσα διατριβή εισάγει για πρώτη φορά την καινοτόμα έννοια των φιλοσοφιών γύρω από το ανθρώπινο ταλέντο στις ναυτιλιακές εταιρείες. Επιπλέον, ακολουθώντας μία διαφορετική προσέγγιση από άλλες μελέτες στη βιβλιογραφία, η παρούσα διατριβή στοχεύει στην αξιολόγηση της αποτελεσματικής εφαρμογής του Κώδικα ISM σε αναλογία με την αποτελεσματικότητα των προτύπων ΙSO 9001 σε εταιρείες παροχής υπηρεσιών. Επίσης, για πρώτη φορά εξετάζεται η επίδραση της αποτελεσματικής εφαρμογής του Κώδικα ISM στην απόδοση των ναυτιλιακών επιχειρήσεων, ενώ πραγματοποιείται και διαφοροποίηση ανάμεσα στις εταιρείες που είναι πιστοποιημένες με ISO και στις υπόλοιπες. Η συγκεκριμένη διατριβή επιβεβαιώνει την εφαρμογή της ΔΟΠ στο χώρο της ναυτιλίας ενώ εξετάζει και τις επιπτώσεις της στα αποτελέσματα. Επιπλέον, αναλύεται ταυτόχρονα η επιρροή μίας συγκεκριμένης μεταβλητής της ΔΟΠ (δέσμευση στην ποιότητα από την ανώτατη διοίκηση) σε συνδυασμό με την αποτελεσματικότητα του Κώδικα ISM πάνω στην απόδοση των ναυτιλιακών επιχειρήσεων. Τέλος, εξετάζεται κατά πόσο οι αντιλήψεις των διοικούντων σχετικά με τη φύση του ανθρώπινου ταλέντου επηρεάζουν την επιτυχία συστημάτων διοίκησης ποιότητας στον κλάδο της ναυτιλίας. Μεθοδολογία – Η διανομή του ερωτηματολογίου πραγματοποιήθηκε σε ναυτιλιακές εταιρείες που εδρεύουν στην Ελλάδα και τελικά συλλέχθηκαν συνολικά 199 ερωτηματολόγια κατάλληλα προς επεξεργασία. Η συλλογή πραγματοποιήθηκε μέσω προσωπικών συνεντεύξεων σε δύο διαφορετικές χρονικές περιόδους (Δεκέμβριος 2014 – Φεβρουάριος 2015 και Δεκέμβριος 2015 – Φεβρουάριος 2016). Η ανάλυση των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με τη χρήση Εξερευνητικής και Επιβεβαιωτικής Παραγοντικής Ανάλυσης καθώς και με Αναλύσεις Πολλαπλής Παλινδρόμησης. Ευρήματα – Τα ευρήματα επιβεβαιώνουν την εφαρμογή των κύριων φιλοσοφιών γύρω από το ανθρώπινο ταλέντο στη ναυτιλιακή βιομηχανία, οι οποίες αφορούν τον διαχωρισμό ανάμεσα στην έμφυτη/ αναπτυσσόμενη και σπάνια/ καθολική φύση του ταλέντου. Επίσης, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η αποτελεσματική εφαρμογή του Κώδικα ISM χαρακτηρίζεται από δύο διαστάσεις και συγκεκριμένα από τη συνεχή βελτίωση και την επικέντρωση στην ικανοποίηση του πελάτη, ενώ η συμβολή των δύο διαστάσεων στη βελτίωση της απόδοσης των ναυτιλιακών επιχειρήσεων επιβεβαιώνεται, ιδιαίτερα στην περίπτωση των πιστοποιημένων με ISO εταιρειών. Επιπλέον, επιβεβαιώνεται η εφαρμογή της ΔΟΠ στον ναυτιλιακό χώρο παρόλο που μόνο η διάσταση της δέσμευσης στην ποιότητα από την ανώτατη διοίκηση ασκεί επιρροή στα αποτελέσματα. Τα αποτελέσματα φανερώνουν τον διαμεσολαβητικό ρόλο της αποτελεσματικότητας του Κώδικα ISM στην σχέση ανάμεσα στην δέσμευση στην ποιότητα από την ανώτατη διοίκηση και την επιχειρηματική απόδοση, ενώ η σχέση αυτή διαταράσσεται από το πώς αντιλαμβάνονται οι διοικούντες τις διαφορετικές φιλοσοφίες για το ανθρώπινο ταλέντο, αναδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο τον καίριο ρόλο των αντιλήψεων γύρω από το ταλέντο κατά τη διαδικασία αξιολόγησης της επιτυχούς εφαρμογής συστημάτων διοίκησης ποιότητας.Πρωτοτυπία – Για πρώτη φορά οι φιλοσοφίες σχετικά με το ανθρώπινο ταλέντο αξιολογούνται στο ναυτιλιακό χώρο, ενώ αναλύεται και το πώς οι αντιλήψεις των διοικούντων σχετικά με το ταλέντο επηρεάζουν την επιτυχημένη και αποτελεσματική εφαρμογή συστημάτων ποιότητας. Η παρούσα διδακτορική διατριβή αποτελεί την πρώτη προσπάθεια αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας του Κώδικα ISM σε αναλογία με την αποτελεσματικότητα των προτύπων ΙSO 9001 σε εταιρείες παροχής υπηρεσιών, για πρώτη φορά εξετάζεται η επιρροή της στην απόδοση των ναυτιλιακών επιχειρήσεων, ενώ καταδεικνύεται και ο ρόλος του προτύπων ISO 9000 στη σχέση αυτή. Επιπλέον για πρώτη φορά εξετάζεται η ταυτόχρονη συμβολή της δέσμευσης στην ποιότητα από την ανώτατη διοίκηση και της αποτελεσματικότητας του Κώδικα ISM στην επιχειρηματική απόδοση.